BELGELERLE (ŞARKÎ)KARA AĞAC'ı ARSLANDOĞMUŞ KÖYÜ TARİHİ
(1475’ten 1842’ye)
Hazırlayan: Bekir YALÇINKAYA
Araştırmacı Gazeteci Yazar Şair
Ankara Yerel Gazeteciler ve Yazarlar Derneği Genel Sekreteri
A-Şarkî Kara Ağac Hakkında
Hâmid Livâsı’nda Türkmen Soyumuz’un gelip yerleştiği ve barındığı bölgeler içinde vukuubulan Miryeokefalon Savaşı, kendine has ve hasletkâr bir özellik taşır. Yalvac, Eğirdir ve Kara Ağac ekseninde Malazgirt’ten sonra burada açılan 2. Kapı, Anadolu’da Bizans mallığının umudlarına tarihler boyunca ilelebet sed çekecektir.
Bölgedeki Beyşehir Gölü, İlhanlı Beğlerbeği Emir Çoban’ın oğlu Demirtaş’ın eliyle, Eşrefoğulları’nın Hâkimi Süleyman Bey’i boğmak suretiyle bu beyliğin hükmünü kaybettiren bir med-cezir merkezidir. (1)
Kubad-ı Âbâd, Yenişar’da Bademlü’nün ‘Dünya Cenneti’ sıfatıyla Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad’ın kâh istirahat, kâh Karamanoğulları’nın belâlarından sığınma mekânı olan bir tahkimli saraydır. Eğirdir akıllı, silâhşör ve iradeli bir Bey olan Hâmid’in açtığı Uluborlu Merkez yolundan, bir asır boyunca yol alıp Bizans Küffarı’na yol vermeyen bir Feleküddin neslin beylik vazifesi sürdürdüğü muazzam bir kaledir.
..Ve tarihini öncelikli ele alacağımız Doğu’nun Kutsal Kara’lı Ağac’ı olan Şarkî Kara Ağac, başına gelen ve gelecek olan musibetlerden kurtulmak adına Osmanlı Sultanı I. Murad Han’a satılışına Neşrî’nin: “Ben ol ahdun üzerin tururın didi. Pes Ak-Şehir’i ve Beğ-Şehri’ni ve Yalavac’ı ve Kara Ağac’ı ve Isparda’yı, bu altı pare şehri şer’i mekdupla satubazar itdiler” diyerek not düştüğü Söğüd gölgesinde huzur bulan bir nefsihaneler beldesidir. İşte bu çağların içinden gelen Neâpolis evvelli Kara Ağac; Anadolu şehirleri içinde, en evvel tarihi itibariyle ilk defa Büyük İskender’in M.Ö. 334 yıllarında gerçekleştirdiği Doğu Seferi’nin ardından ticaret şehri olarak kurulmuş bir şehirdir. Neâpolis, yani Yenişehir adıyla iskân olunan Zengibar Köyü’nün zirvesindeki 1181 rakımlı ilk dağ ve yamaç şehrini kuranlar ise (2) M.Ö. 3020 senesinde Asya’dan göç ederek Anamas Dağı’nın Gelendost tarafına nazır 2100 metre yüksekliğindeki (3) alanda Başkent Massalar şehrinin de kurucuları olan Massalar, yani Luviler’dir. Neâpolis’in önemli diğer antik emarelerinden birisi de Kızıldağ mevkîindeki Silindi şeklinde yanlış telâffuz ettiğimiz Selendi’dir. Selendi; Neâpolis devri itibariyle Sallı Massalar’ın şehri Salında demek olup Selendi adı ise Kara Ağac’a yerleşen Türkmenler tarafından XV. Asırdan itibaren kullanılan ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) kaynaklarında Sollar ile birlikte yazılan bir karyedir.
M.Ö 4000 yılından itibaren bölgenin hâkim güçleri Hititlerdir. Hitit Kralı Anitta, anası Anapa’nın adını verdiği Anabora şehrini ise bugün Salur Sivrisi olarak bilinen Enevre’de kurmuş, zamanla Toroslar’ın başlangıç noktasındaki bu dağa da Maskot Anası manâsına gelen ‘Anamas’ adını vermiştir. (4) Anabura, Büyük İskender ile sağlanan merkezi otorite ve polisi aşan çok şehirli bir teşekkül olan Tetrapolis’in 4. üyesi olmuş, Strabun’da geçen on üç Pisidya şehrinden birisidir. Anabura’dan kalan harabeler, bugün ilçenin güneybatı tarafındaki Salur Köyü’nün batı istikâmetinde rakımı 800 metre olan Kızık kale Dağı’ndaki geniş bir alandadır. Bu antik Anabura’yı Hüseyin Şekercioğlu Anitta’ya dayandırırken, Isparta İl Turizm Müdürlüğü de Roma Devri eseri olarak değerlendirmişlerdir.
Hititler’in ardından Türk menşeinden olan Marmanatlı Sümerler, sonra Ağralı Aka Türkleri, M.Ö. 1530’dan itibaren Frigyalılar, M.Ö. 800’den itibaren İyonlar, M.Ö. 600’den itibaren Lidyalılar ve M.Ö. 546’dan itibaren de Persler bu bölgeye hâkim olan güçlerdir. 530 yılına kadar Göller Bölgesine hâkim bir diğer güç ise Pisidia Krallığı’dır ve Persler bu krallıktan sonra bölge hâkimiyetinde yer almışlardır. (5) Bölge, 334’ten itibaren Persler’in Balkanlar’daki İskitler’e kadar uzanan hâkimiyetine son veren Büyük İskender ile tanışır ve Makedonya Kralı Büyük İskender’in devrinde ticarî amaçla Neâpolis şehri kurulmuştur.
Bugünkü Şarkî Kara Ağac ilçe merkezi (Zengibar) civarında olduğu bilinen antik şehir Neâpolis’ten Naturalis Historia adlı eserinde (VI 47) ilk bahseden kişi Plinius’tur. Plinius, antik şehrin Galatia’da olduğuna işaret ederken, Hierosdes ise (672,3) Psidya’da bulunduğundan bahsetmektedir. Ptolomaios ise (V 49), şehri Pisidia’nın Galatia’ya yakın kısmında gösterir. Neâpolis, Beyşehir Gölü’nün kuzeyinde Antiokheia’dan (Yalvac) Likaonya ve Pamphilya’ya giden Roma yolu üzerindedir. Neâpolis’in Apollonia (Uluborlu) ile aynı tarihlerde Trakyalı Kolonistler tarafından kolonize edildiği anlaşılmaktadır. MS III. yüzyıla ait bir kitâbeden bölgede bir Tetrapolis’in olduğu bilinmektedir. Tetrapolis; Yunanca’da dört kent ya da ülkeden oluşan siyasî ve ticarî birliğe verilen bir ad olup Neâpolis de Roma İmparatorluk döneminde bölgede kurulan Tetrapolis’in bir üyesidir. Tetrapolis, Tetrapolis’in üyelerinden Altada (yeri bilinmiyor), Anabura (Enevre) ve Neâpolis (Şarkî Kara Ağac) bilinmekte; fakat dördüncü şehrin ismi bilinmemektedir. A.H.M. Jones, bu dörtlünün Cillanian Ovası Tetrapolisi olabileceğine işaret etmektedir. (6)
Anabura ise Strabon’da; Şarkî Kara Ağac Salur Köyü’nün güneyinde, Belceğiz Köyü’nün batısında yer alan antik şehrin adı olarak geçmektedir. MÖ. I. yüzyılın ilk çeyreği içinde Strabon’un Geographika isimli eserinde kent halkından Anabouralılar diye bahsedilmektedir. Halbuki Naturalis Historia (Doğa Tarihi) isimli eserini MS 75 yılları civarında yazan Plinius, aynı bölgeyi anlatırken sadece Neâpolis kentinden söz eder. Buradan da anlaşılıyor ki, MS. I. yüzyılda yeni kurulan Neâpolis bölgedeki Anabura’nın adının sönükleşmesine ve önemsiz bir kent durumuna düşmesine sebeb olmuştur. Şehir Roma İmparatorluk döneminde bölgede kurulan Tetrapolis’in bir üyesidir. J. R.Sterrett, Beyşehir Gölü’nün kuzeybatısında Enevre denilen yerde ortaya çıkan kitâbelerden Anabura ismini tesbit ederek şehrin yerini kesinleştirmiştir. Şehir kuzeye alçalan bir yamaç üzerinde kurulmuştur. Şehirde tiyatro ve tapınak kalıntısı ile konut temellerinin izleri görülür. Söz konusu şehirden yakın çevrede bir kalıntı gözükmemekle birlikte Şarkî Kara Ağac İlçe Halk Kütüphanesi’nin bahçesinden arsitrav blokları, sütunlar ve mezar stelleri Isparta Müzesi’ne nakledilmiştir. Enevre yakın tarih itibariyle bölge halkı tarafından daha ziyade su değirmenleriyle de tanınan bir bölgeydi. Buralarda Massalar’ın Salında’sını, Hititler’in Anabura’sını, Büyük İskender ve Trakyalı Kolonistler devrinin Neâpolis’ini bulmak, onların devirlerinden kalma Enevre, Yeniköy, Çeltik, Ördekçi-Kızıldağ Sivrisi ve Zengibar mahallerindeki MÖ’si antik eşyalarla karşılaşmak mümkündür. Dolayısıyla bölgenin bu konuda da derinliğine araştırılması için -elbette Böcüzâde Süleyman Sami’den beri- lokal tarihî sahaya inememiş aydınlarımızla oldukça geç kalınmıştır. Ki taa 15. asırdan beri Kara Ağac’ın Osmanlı arşivlerindeki gizli belgelerini tamamen gün yüzüne çıkarabilmiş değiliz.
KAYNAKLAR_______________________________________________
1-Ekrem Memiş, Eski Çağ Türkiye Tarihi, S.Ü.Yayınları, Konya 1989, s. 136
2- Hüseyin Şekercioğlu, Gelendost Tarihi, Bayrak Yay. İst. 1989, s. 43-Ekrem Memiş, a.g.e, S.Ü. Yayınları Konya 1989, s. 19-22
4-H. Şekercioğlu, a.g.e, s. 55-58
5-Ramazan Tunç; Şarkikaraağaç Tarihi 1, İstanbul 2005, s. 12-162
6-Mehmet Özsait, Psidia II, İ.Ü. Edb. Fak. Yayınları, 1980, s. 53-55
B-Nefsî Kara Ağac ve Köyleri
Kara Ağac'ın köyden büyük kazâdan küçük nefsî (şehir) durumunda bulunduğu dönemlerde Hâmidoğulları'ndan mevzu’ubahis satışla Osmanlı İmparatorluğu'na geçişini takiben kısa süre sonra, o güne kadar yazılmayan nâhiye ve karyelerinin sâkinleri ve sâkinlerinin de üretimlerinden vergilerine kadar iştigâl sahaları defterlerde işlenmeye başlanmıştır. Çok iyi bir dereceye ve eğitime tâbi, aynı zamanda çok güzel el yazılarına hâkim Osmanlı il yazıcılarının mükemmel bir şekilde tutmaya başladıkları kayıdların Hâmid Sancağı'ndaki ilki Hicri 906 (1475-1481 yıllarına tekabül) tarihli ve TT 30 numaralı Mufassal Defter’dedir.
Her ne kadar -Rotih’in yaptırdığı bugünkü Câmi-i Kebir’in kapısındaki kitabeye göre- Nefsî Kara Ağac’ın 1266 yılında kurulduğu yazılı ise de bu tarihin bir asır sonrasında Kara Ağac’ın Nâhiye olarak yazıldığı bu defter daha sonraki defterlere temel teşkil ettiğinden yazı karakteri ve işleniş açısından diğerlerine göre biraz farklıdır. Hâneye esas isimlerin ekseriyetinde mürekkebin dağılması sebebiyle okuma zorluğu ve hattâ bazılarını okuyamama gibi bir durum söz konusudur.
Buna rağmen işleyiş esasına göre 1475 Tarih ve 30 numaralı TT (Tapu Tahrir) Defteri'nde en başa söz konusu şehir ve karyelerle hâsshâ-i ve tımar işlenmiş, hemen devamında 6'şar sıra olmak üzere hane sahibleri ve onun veledi (oğlu) veya biraderleri; çift, nimçift, caba, bennak veya mücerred durumlarıyla Şeyh, Muhassıl, Yeniçeri, İmam, Fakih, Hoca, Ağa, Kâtib, Kadı gibi ünvanları işlenmiştir. Bu kayıdların sonunda verilen yekûnda bu ilk defterde Çift, Nimçid ve Bennak’lar kaydedilmiş, daha sonra da hasıllar hânesine o yerdeki bütün hayvancılık ve ekimin resm ile öşürleri yazılmıştır.
1475 tarihi itibariyle kayda geçen Nefsî Kara Ağac'daki 4 mahalle; Mahalle-i Yukarı, Mahalle-i Vasatî, Mahalle-i Câmii Kebir ve Mahalle-i Alcuklar'dır. 40 adet Karyeler (köyler) de; Karye-i Salur, Karye-i Çöküler, Karye-i Yaka Eymür, Karye-i Çavundur, Karye-i Kullar ve İmecik, 1. Karye-i Armudlu (namı diğer Habillu), Karye-i Ömercik, Karye-i Tunâ-Şâh, Karye-i Çaltı, Karye-i Uşak-Eymür, Karye-i İgdir, Karye-i Süvari, Karye-i Bey, Karye-i Karkın, Karye-i Sürtme, Karye-i Fukahalar, Karye-i Karlu, Karye-i Sollar ve Selendi, Karye-i Çeltik, Karye-i Bilcüğez, Karye-i Uludinek, Karye-i Çarıksaray, Karye-i Uluköy, Karye-i Yakaköy, Karye-i Bayat, Karye-i Ömercik, Karye-i Karlu, Karye-i Kürtün, Karye-i Nekid Karye-i Arak ve Karye-i Nekid (ma’a Arak), Karye-i Saraycık, Karye-i Orvasi, Karye-i Arslandoğmuş, Karye-i Nudra, Karye-i Köprü, 2. Karye-i Armudlu, Karye-i Zengibar, Karye-i Ördekçi, Karye-i Viran ve Karye-i Akça-Kala'dır.
Tek Cemâ'ât Karakuzulu Cem'â'âtidir ve Bölükleri de Bölük Bozlu, Bölük Kara Yaka ve Bölük Şarvan'dır. 3 Mezra‘a ise; Mezra-i Selendi, Bağçe-Mezra‘a Karye-i Çeltik ve Mezra‘a Kullar (İmacık) İmecik'tir. Buna göre Kara Ağac'da bu tarihte 4 mahalle, 4 bölük, 40 köy ve 3 mezra'a olmak üzere 51 adet yerleşim yeri bulunmaktadır.
C-ArslandoğmuşKaryesi (Köyü) Hakkında
1-Fatih Sultan Mehmed Dönemi (1475-1481)
Defter No: TT 0030 Sayfa No: 580-581
|
1475’de Hâne ve Nüfusu
|
|
Arslandoğmuş
|
Sh. Nr.
|
Hâne
|
Nüf.
|
|
TT 0030
|
580-581
|
25
|
125
|
Osmanlı’da ilk Mufassal (Tafsilatlı) Defterler’in yazıldığı tarih 1475’tir. Fatih Sultan Mehmed Dönemi olan bu tarihlerdeki yazılımlar 1481’e kadar sürmüş, daha sonra II. Bayezîd-i Veli döneminde de (1501 Öncesi) tahrirler devam ettirilmiştir.
1475’teki ilk kayıd olan TT 0030 nolu defterin 580 ve 581 sayfalarında yer alan Arslandoğmuş’da 25 hanede 125 nüfus vardır. Bunların 4’ü çift, 1’i çift ortak, 6’sı nimçift (75 dönüm ve altında arazi sahibi), 6’sı bennak (Evli vergiye tâbi) ve 1’i de imam nüfustur.
Hâsshâ-i Mir Livâ’ya tâbi köyün ilk oturan sâkinleri ise şunlardır:
Hüseyin veled-i Turali çift, Hüseyin veled-i İsmail çift, Hasan veled-i o.bennak, Mervan veled-i Emir A.. çift ortak, İvaz veled-i o. nimçift, Halil veled-i Kerem nimçift.
Solak veled-i Ya’kub çift, Mustafa veled-i İbrahim nimçift, Musa mezbur o.nimçift, Ulu veled-i Talha bennak, Musa veled-i o.çift, Abdi mezbur o. nimçift.
Hızır mezbur o. nimçift, Ahmed veled-i Bahşayiş bennak, Abdurrahim veled-i Hüssin Bennak, Pirkadem mezbur o. bennak, Mehmed veled-i Turhan bennak, Süleyman Fakih imam.
Eyüb veled-i o. bennak, Hamza veled-i Ferruhlu bennak, Şükrivermiş ..Ferruhlu bennak, Ya’kub veled-i Burak bennak, Ya’kubveled-i Yahya bennak, Pir Ali veled-i Şakir bennak, Mehmed veled-i İbrahim bennak.
Hane 25 nefer 25 nüfus 125
4 Çift, 1 çift ortak, 6 nimçift 13 bennak 1 İmam
Hınta öşri ortak, şair. Bağat. Kiyah, kovan öşirleri, ağnam ve çift nimçift ve bennak resmi, bad-ı heva
Vakf-ı mescid-i imam tasarruf ettiği yirmi beş dönüm yerdir
Hasılat durumuna baktığımızda köyde Hınta denilen buğday ve şair denilen Arpa ekiliyor, Kovan denilen balcılık yapılıyor ve ağnam denilen hayvan besleniyor ve bunlara ait öşir ve resm denilen verginin yanı sıra bad-ı heva vergisi ile nim ve bennak resmi ödeniyor.
|
1501’de Hâne ve Nüfusu
|
|
Arslandoğmuş
|
Sh. Nr.
|
Hâne
|
Nüf.
|
|
TT 0994
|
346
|
21
|
105
|
2-II. Bayezid-i Veli Dönemi 1501 Mufassal Defteri’nde Arslandoğmuş Köyü
Hâsshâ-i Mir livâ Defter No TT 0994 Sayfa No 347
II. Bayezîd-i Veli Dönemi olan 1501’de TT 0994 Nolu defterin 346. sayfasında kayıdlı Tımarı .. Arslandoğmuş’un 21 hanesindeki neferler şunlardır:
Defter No TT_0994 Sayfa no
Semih veled-i Durali çift, , Hüseyin veled-i İsmail çift, Hasan veled-i o. bennak, Mervan veled-i İsmail bi’r-i mai, İvaz veled-i o. çift, Veli veled-i o. bennak.
Ramazan veled-i Ya’kub bennak, Abdurrahim veled-i Musa çift, Mustafa veled-i İbrahim nimçift, Muhbil vezbur o. nimçift, Musa veled-i Üveys bennak, İsa mezbur o. nimçift.
Hızır mezbur o. nimçift, Hacı Ya’kub veled-i Seydi Ali bennak, Pir Kadem veled-i Pek Musa bennak,
Pir Ali mezbur o. bennak, Süleyman Fakih bi’r-i mai, Eyüb veled-i o. İmam alemşah bennak.
Hamza veled-i Ferruhi bennak, Mehmed veled-i İbrahim bennak, Kadem veled-i Hasib nimçift
Nefer 21 hane 21 Nüfus 105
Çift 5 nimçift 5 bennak 8 bi’r-i mai 2 imam 1
Çift ve nimçift ve bad-ı heva ve ağnam resmleriyle hınta, şair ve kovan öşirlerine tâbi Arslandoğmus’da vakf-ı mescid-i imamın tasarruf etdiği altmış iki dönüm yer bulunuyor.
Nefer 21 Hane 21 Nüfus 105
Çift 5 Nimçift 5 Bennak 8 Bi’ri mai 2 İmam 1
Vergileri nimçift ve bennak resmi Hınta şair ve kovan öşri Ağnam ve zemin resmi ve Bad-ı hevadır
Vakf-ı mescid-i imamın tasarruf etdiği yirmi beş dönüm yerdir
3-1522 Kara Ağac’ının Köylerinde Hasılat Durumu
Defter no TT 0121 sayfa no 507
|
1522’de Arslandoğmuş Köyü’nün Hane Nüfus Hasıl ve Arazisi
|
|
Sr.
|
Nef
|
Hane
|
Nüfus Hanesi
|
Nüfus
|
Çift
|
Nimçift
|
Bennak
|
İmam
|
Muhasıl
|
Mücerred
|
Hasıl
|
Dönüm
|
|
507
|
11
|
9
|
9
|
46
|
4
|
5
|
-
|
1
|
-
|
1
|
5.002
|
25
|
1522 Tarih ve TT 0121 Numaralı Mufassal (Tafsilatlı) defterin 507 sayfalarında kayıdlı Arslandoğmuş Köyü’nde bu tarihte 9 hanede 11 nefer ve 46 nüfus vardır. Bu neferlerin içinde 4 çift, 5 nimçift, 1 imam ve 1 mücerred bulunmaktadır. 1501’de 21 hanesi bulanan Arslandoğmuş köyünün 1501 tarihindeki hanesi 12 hane azalarak 9 haneye düşmüştür. Nüfusu ve hanesi itibariyle oldukça küçük ve bir anlamda mezra’a gibi görünen 25 dönüm tarlası olan Arslandoğmuş’un hasıl miktarı ise normal olub mikdarı 5.002 guruşdur. Köydeki sâkinler şunlardır:
Kara veled-i Hüseyin çift, Mevlüd veled-i Hüseyin nimçift, İsmail mezbur o. nimçift, Timurhan veled-i Mervan çift, Timur Fakih veled-i Ömer .. İmam .., Pir Kadem mezbur o. çift
Ali veled-i Mustafa çift, Abdi veled-i İlyas nimçift, Hızır mezbur o. nimçift, Hacı Ya’kub veled-i Seydi Alem nimçift, Hacı veled-i o. mücerred
Nefer 11 Hane 9 Nüfus hanesi 10 Nüfusu 46
Hasılı 5.002
Çift 4 nimçift 5 imam 1 mücerred 1
Hınta müd 13/1060, Şair müd 5-5/315, Kiyah 402, Kovan öşri 150, Resmi çift 273, Mücerred resmi 6, Ağnam resmi 155, Bağat öşri 30, Resmi zemin 105, Bad-ı heva 45, Öşri bağ 159
Vakf-ı mescid-i imam tasarruf etdiği yirmi beş dönüm yerdir imam mutasaruf olub mahsulatına sipahi dahletmeye
4-TK-KKA 51 Nolu Tarihsiz Mufassal Defteri’nde ARSLANDOĞMUŞ Köyü
Tımarı Beğ.. Mahmud
Sayfa No: 174 Sıra No: 388
Bu tarihte Kara Ağac’ın 10 köyünde zeamet vardır ki bunlar Karlı, Sollar ve Selendi, Armutlu, Fakihler, Sürtme, Akça-kal’a, Çeltik, Armudlu ve Ördekçi ile Bilcüğez’dir. Köprü ile Çaltı bunların arasında üç tımarlı bir köydür. Arslandoğmuş’un tımarı ise Dergâh-ı âli çavuşlarından Ömer Çavuş’tur.
|
1567’de Arslandoğmuş Köyü’nün Hane Nüfus Hasıl ve Arazisi
|
|
Sr.
|
Nef
|
Hane
|
Nüfus Hanesi
|
Nüfus
|
Çift
|
Nimçift
|
Bennak
|
İmam
|
Muhasıl
|
Mücerred
|
Hasıl
|
Dönüm
|
|
388
|
43
|
34
|
43
|
215
|
-
|
12
|
22
|
1
|
-
|
9
|
3.610
|
25
|
Arslandoğmuş Köyü; Kargın, Bayad, Köprü, Salur, İğdir, Çarık, Karlu, Eymür gibi boydan gelen kişilerin ikâmet ettiği köyler gibi boy adından ziyade bir bey olan Arslandoğmuş’un adını alan bir Türkmen yurdudur ve Kara Ağac’a II. Kılıç Arslan dönemi 1203’te yerleştirilen Hâmid Bey’in aşiretinden olan Saçıkaralılar’a tâbidir. 1567 tarihi itibariyle 1522’deki 9 hanesi büyük bir artışla 34’e çıkmıştır.
Bu tarihte Arslandoğmuş’da nüfus 215 kişiden müteşekkildir ki Ağac’ın potansiyelli bir köyü hâline gelmiştir. Nüfusa esas olan kişiler ise 12 nimçift, 22 bennak, 1 imam ve 9 mücerredde ibarettir. Burada çift, nimçift, bennak ve imam aile olarak 5’er kişi, mücerred de bekâr tek kişi olarak esas alınmış ve yekûn bulunmuştur.
215 nüfuslu Arslandoğmuş’da hasıl 3.610, nimçift ve bennak ve mücerred resmi 585, Öşr-i hınta (buğday) müd 14 guruş 1120, öşr-i şair (arpa) müd 12 guruş 780, öşr-i kiyah (ot) 180, öşr-i kovan (bal) 100, resmi zemin (yer) 120, deştbani (bekçi) 50, bad-ı heva (eğlence) 75 guruşdur.
Vakfı adına da; “Vakf-ı mescid-i imam tasarruf etdiği 25 dönüm yerdir mahsulatına sipahi dahletmeye ber mucebi defter-i köhne” yazılıdır.
4-TK-KKA 51 No’lu Tarihsiz Mufassal (Tafsilatlı) Defter’de Arslandoğmuş Sâkinleri
Tımarı Yağmurcu Mahmud olan ve Defter No 51 No’lu Mufassal Defter sayfa no 388’de kayıdlı Karye-i Arslandoğmuş’un 1567 sâkinlerine baktığımızda karşımıza çıkan isimler şunlardır:
Sefer veled-i Ali nim, Kasım veled-i o. bennak, Nesimi veled-i o. mücerred, İsmi mezbur o. mücerred
Ali veled-i Sefer bennak, Mustafa veled-i Alu bennak, Ayvad veled-i Baban nim.
Nuh veled-i o. bennak, Ramazan veled-i İsa nim, Eyüb mezbur o. bennak, Ramazan veled-i Kara nim, Halil veled-i o. mücerred, Turbeğ veled-i Kara nim, Hamza mezbur o. bennak.
Ece Bali veled-i Veli nim, Ali veled-i o. bennak, İsmail mezbur o. bennak, Hızır Bali mezbur o. bennak, Emir veled-i Tatar nim, Şah kulu veled-i o. bennak, Pir Ebu mezbur o. mücerred.
İbrahim veled-i Mehmed nim, Cafer veled-i o. mücerred, Hüseyin veled-i Hasan bennak, Arslan veled-i o. mücerred, Üyük veled-i Hasan bennak, Durmuş veled-i Emrullah bennak, Hasan mezbur o. bennak
Hasib veled-i Nasuh nim, Receb veled-i o. mücerred, Ramazan veled-i Nevaşi nim, Ali veled-i o., bennak, Nevaşi mezbur o. mücerred, Hüseyin veled-i Balu nim, Hacı veled-i Hacı Yaku’b bennak.
Dede Bali veled-i Yahya nim, Aydın mezbur o. nim, Piri veled-i Sait bennak, Yeğen mezbur o., bennak, Receb veled-i Şaban bennak, Cihan veled-i Yusuf bennak, Sefer veled-i o. mücerred, Memi veled-i Durmuş bennak.
Nefer 43 Hane 34 Nüfus 215, Nimçift 12, Bennak 22, Mücerred 9
Kara Ağac geneli köylerin ürünlerine baktığımızda da buğdayda Salur en başta gelirken onu takibeden köyler Karlı, Armudlu, Ömercik, Nekid ve Bilcüğez’dir. Nekid ma’a Arak’ta da buğdayın yüksek seviyede ekildiğini görüyoruz. En fazla arpa Yaka Eymür’de, ardından Salur’dadır. Bağ ve bad-ı heva bakımından Uludinek çok önlerde seyrediyor. Orvasi’de afyon ekilmese de önemli ölçüde bağcılık ve biraz da arıcılık vardır. Arıcılıkta (Kovan) ise Salur ile Ulu-dinek, afyon’da Bilcüğez ve Viran, bostanda ise Salur ve Çeltik en fazla üreten ve öşür ödeyen yerlerdir. Yine Orvasi’deki gibi Nekid ma’a Arak’ta düşük seviyede görülen zemistâni (Kışlık giyecek) ve deştbanide (bekçi vergisi) Yaka Eymür, Salur ve Çöküler aynı miktar ile başı çekerken cebe, nim, bennak ve mücerred resminde Ömercik diğer köylere büyük fark atıyor. Bu durumda Salur’u, en fazla buğday, bal ve bostan üreten, aynı zamanda en çok zemistâni (kışlık giyecek için verilen para) alan köy olarak görüyoruz. Yaka-Eymür arpa, Bilcüğez (Belceğiz) afyon, Uludinek de bağ ile rekor seviyede üretim gösteriyorlar. Nâhiyede bugün yerinde olmayan köylerden Sürtme, Nevşirvan ve Kürtün olmak üzere sadece üç köyde bağ dikilmiyor. Afyon ekiminde ise köyler neredeyse yarı yarıya fire veriyor. Tam 14 köyde ekim yapılmıyor. Bizim dikkatimizi çeken en önemli husus, coğrafi açıdan rakım düşüklüğü olan ve özellikle Beyşehir Gölü seviyesine yakın köylerin daha verimsizlik göstermesidir. Öyle ki Fakihler ve Çeltik, Salur ile sınırlı olmalarına rağmen her ikisinde de ciddi üretim azlığı göze çarpıyor. Çeltik sadece bostanda Salur’un ardından ikinci sırayı alıyor. Elbette Nâhiye Kara Ağac ovasında söz konusu olan verim, yalnızca tarıma dayalı değildir. Bu bölgede aşiretlerin gelir kaynaklarından en önemlisi olan hayvancılık da yapılmıştır.
D-51 Nolu Son Mufassal’a Göre Kara Ağac ve Karyeleri
“Nefsi Kara Ağac ve Karyelerinin 1567’de Hâne Nüfus ve Hasıl Durumu” tablosu itibariyle Kara Ağac ve köylerinde hane ve nüfus ve gelir durumu hakkında genel bir bilgiye sahib olmak mümkündür. Karye-i Arslandoğmuş’un 3.610 guruş olarak hesablandığı öşür ve gelir kaynağını teşkil eden vasatî meblağdaki ürün durumu köye ait defterin 386 No’lu sayfasının altında yer aldığı gibi “Kara Ağac'ın TK-KKA 51 Nolu Tarihsiz Mufassal'da Öşür ve Resmleri” başlığı altındaki tablomuzda da belirtilmiştir.
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’nün Kuyud-ı Kadime Arşivi’nde bulunan bu mufassal defter, daha öncekilere göre daha gelişmiş ve çok güzel bir yazı üslûbuyla işlenmiş olup, okumada en kolay olanıdır. Defterdeki bilgiler itibariyle, bize hanelerin ve dolayısiyle buna bağlı olarak da nüfusun arttığını gösteren defterin hemen başındaki mukaddemenin de, Kara Ağac’daki bazı köy ve mevkiileri belirtmesi açısından önemi oldukça büyüktür. Elimizde tam teşekküllü belgeler olmasına rağmen isimlerin ekseriyetle, veled-i Ahmed ve veled-i Mehmed gibi mükerrerlik gösterişi itibariyle 1567 ile 1831 nüfusundaki sâkinleri birleştirerek bir sülâle şeceresi çıkarmak mümkün değildir.
Bu itibarla bugüne göre geriye giderek en sağlıklı sülâle hareketini bulmak için 1831 Osmanlı Genel Nüfus Sayımını esas almak zorundayız. Çünkü Osmanlı’daki bu ilk nüfus sayımı daha gerilerdeki; yani ne 1475, ne de 1501, 1530 ve 1567’lerdeki kayıdlara hiç benzemez. Daha tafsilatlı ve sülâleler lâkaba dayalı kayıdlara alınmışlardır. Yine de elimizdeki belgelerde Fatih Sultan Mehmed, II. Bayezid-i Veli, Yavuz Sultan Selim, Kanuni ve II. Selim dönemlerine ait Arslandoğmuş Köyü sâkinlerinin belge bilgileriyle 1831 Nüfus Sayımı’nda geçen sülâlelerin bağlantı kurulamama gerçeğine rağmen bunların isim, hane, nüfus, nefer ve diğer bilgilerini inceleyerek burada vermeye ihtiyaç duyduk.
E-Karye-i Arslandoğmuş Tâ‘bi Kara Ağac
Bütün bu bilgileri ihtiva eden defterler ise bizim esas aldığımız yıllara göre daha ileride (H.1260-1261) 1840’lı yıllarda yazılmıştır. 1839 Osmanlı Genel Nüfus Sayımı itibariyle gördüğümüz çiftçi-rençber, çoban, bakkal (bak’al), derzi, debbağ, helvacı ve berber gibi meslekî hususların analizinde rençber-çiftçi ifadesinin yoğunluğu hattâ neredeyse tamamı bize Kara Ağac ve köylerinde daha ziyade ziraî faaliyetlerin revaçta olduğunu göstermektedir.
Biz burada 1831 Nüfusu olarak Osmanlı’nın son zamanlarındaki ilk sayımı olan 3262 Nolu “Hâmid Sancağı’nda Kâin Kara Ağac-ı Yalvac Kazâsı’nın Kasaba ve Karahalarında (köylerinde) mütemekkin Ahali İslâm Nüfus Defteri ile 3237 Nolu İcmal Defterlerini esas almış bulunuyoruz. Arslandoğmuş Köyü 1831 sâkinleri 3262 Nolu defterde görünmemektedir.
Arslandoğmuş KÖYÜ
Hâmid Sancağı, Ağlasun, İncir, Kara Ağac-ı Yalvac ve Afşar Kazâsı’nı içine alan Hicri 1246 (M.1831) Tarih ve 3237 No’lu Müslim Defteri’nin 297. sayfasında yer alan Arslandoğmuş Köyü’nün sâkinleri 1831’deki Osmanlı Genel Nüfus Sayımı itibariyle kayıd altına alınmıştır. Buna göre köyün halkı aşağıda görüldüğü üzre13 Kişi Ter ve Kara Bıyıklı, 5 kişi Kara ve Sarı Sakallı, 20 kişi Bir Yaşından Yaşına Kadar Varınca, 11 kişi Ak ve Kır Sakallı ve Alil ve Asâkir-i Mansure’de (Asker mensubu) Olanlar bulunmuyor. Yekûn 49 kişiden teşekkül etmektedir. Bu kişiler akrabalık bağları, mesleği, doğum ve ölümü ile yaşları itibariyle aşağıda gösterilmiştir.
ARSLANDOĞMUŞ Köyü
3237/297
Hüseyin Oğlu Hocaosmanoğlu Oğlu Oğlu Kardeşi Kardeşioğlu
Muhtar Mustafa Ali Ahmed İbiş Süleyman Mehmed Ali
Yaşı 55 Yaşı 8 Yaşı 50 Doğumu 1251 Karasakallı Yaşı 60 Karabıyıklı
Ölümü 1247 Yaşı 30 Yaşı 25
Ölümü 1251 Ölümü 1249
Mehmed Ali’ninoğlu Dankızoğlu Kızınınoğlu Abdurrahman’ınoğlu Karamusaoğlu Oğlu Oğlu
Ali Abdulcelil Abdurrahman Ali Halil Abdurrahman İpil
Doğumu 1247 Yaşı 75 Terbıyıklı Doğumu 1250 Yaşı 45 Doğ. 1248 Yaşı 14
Ölümü 1252
Oğlu Oğlu Oğlu Oğlu Kardeşi Ali’nin oğlu Ali’nin oğlu
Süleyman Hasan İbrahim Hüseyin Ali Ali Hasan
Yaşı 10 Yaşı 7 Yaşı 5 Yaşı 4 Karabıyıklı Doğumu 1251 Doğumu 1254
Yaşı 22
Halil’in Kardeşi Halil’in Kardeşi Emiroğlu Oğlu Karamusaoğlu Oğlu Oğlu
İbiş Mustafa Mustafa Hasan Osman Osman Hasan
Karabıyıklı Yaşı 4 Yaşı 60 Alil Karasakallı Doğumu 1251 Terbıyıklı
Yaşı 25 Yaşı 25 Yaşı 40 Yaşı 18
Ölümü 1254
Hasan’ın oğlu Hasan’ın oğlu Hasan’ın oğlu Hasan’ın oğlu Osman’ın oğlu Musa’nın oğlu Velioğlu
Fettah Mustafa Memiş Emrullah Musa Salih Ahmed Doğumu 1247 Doğumu 1250 Yaşı 8 Yaşı 4 Karabıyıklı Doğumu 1249 Yaşı 57
Yaşı 25
Ölümü 1254
Oğlu Oğlu Ali’nin oğlu Ali’nin oğlu Ali’nin oğlu Ahmed’in oğlu Ahmed’in oğlu
Bayram Ali Mahmud Mahmud Ahmed Veli Mustafa
Doğumu 1247 Tebıyıklı Doğumu 1247 Doğumu 1250 Yaşı 3 Terbıyıklı Yaşı 12
Ölümü 1249 Yaşı 25 Ölümü 1249 Askere gitti (Mansure) Ölümü 1254
1249 Yaşı 17
Ahmed’in oğlu Ahmed’in oğlu Velioğlu Hörelioğlu Oğlu Ali’nin oğlu Ali’nin oğlu
Mehmed Ömer Mahmud Osman Ali Hüseyin Mehmed
Yaşı 5 Yaşı 3 Yaşı 50 Yaşı 55 Karasakallı Doğumu 1248 Yaşı 7
Yaşı 30
Ali’ninoğlu Ali’ninoğlu Emiroğlu Oğlu Abdurrahman’ınoğlu Emiroğlu Abdurrahman’ınoğlu Emrullah’ınoğlu
Süleyman Osman Abdurrahman Abdurraman Ömer Emrullah Süleyman
Yaşı 5 Yaşı 2 Yaşı 50 Terbıyıklı Yaşı 3 Terbıyıklı Ölümü1254
Askere gitti (Mansure)
1247 Yaşı 18
Karlıoğlu Oğlu Oğlu Tekelioğlu Oğlu Oğlu Oğlu
Veli Koca Memiş Hasan Hasan Hüseyin Mustafa
Karasakallı Yaşı 4 Yaşı 1 Karasakallı Doğumu 1250 Terbıyıklı Nakil (Sürütme Çiftliğine)
Yaşı 30 Ölümü 1248 Sürütme çeftliğine Yaşı 17 1252
nakil 1252 Yaşı 40 Ölümü 1252 Yaşı 4
İmamoğlu Kara Musalardan
Hüseyin Süleymanoğlu
Terbıyıklı Mehmed
Yaşı 20 Terbıyıklı Yaşı 17
______________________________________________________________________________________
Ter ve Karabıyıklı Kara ve Sarı Sakallı Bir Yaşından Onaltı Yaşına Varınca Ak ve Kır sakalı ve Alil
13 5 20 11
Asakir-i Mansurede Olanlar Yekûn 49
-
(*) Hicrî Tarihe 585 yıl eklenerek Milâdî tarih bulunur
Kazâ-i Kara Ağac-ı Yalvac (11 Şubat 1842) Vergi Defterinde Arslandoğmuş Köyü Sâkinleri
Bizim bu köy tarihleri içinde ele aldığımız Arslandoğmuş Köyü’ne ait defterler; 1475’ten itibaren 1501, 1522 ve 1567 Mufassal (Tarihsiz) Defter olmak üzere 4, 1831 Tarihli Osmanlı Genel Nüfus Sayımı Defteri, 1831 İcmal Defteri ve 1 aded de 1842 Vergi defterleridir. Ayrıca bu seriye girebilecek 1 de Temettü’ât Defteri vardır ki böylece 8 defterde Arslandoğmuş kaydı bulunmaktadır. Vergi defterleri 1842’de ele alınan ve Temettü’ât defterlerinden önceki son defterlerdir. Osmanlı’da esasen bir hayli defter daha vardır. Bunları incelesek de burada ele almadık. Son defter olar Vergi Defteri sâkinleri aşağıya alınmıştır.
Kazâ-i Kara Ağac-ı Yalvac 11 Şubat 1842 Tarihli Vergi Defterinde Arslandoğmuş Köyü Sülâleleri
Defterin başındaki Kara Ağac’ın Câmi-i Kebir Mahallesi’ne mahsus giriş kaydı şöyledir:
Bismillah (*)
Hâmid Sancağı’nda kâin Kara Ağac-ı Yalvac Kazâsı’nın hâvi olduğu mahallât ve kurası ahalilerinin H. 57 (M. 1842) senesine mahsuben bâ Fermân-ı Âli tarh olunan vergiyi mahsusasının defteridir
Kazâ-i Kara Ağac-ı Yalvac
Bermuceb-i Fermân-ı Alî tarh olunan kaffe-i verginin miktarı: 361020,
H. 56 senesi (M. 1841) Affı Şahane olan: 61016/300004
Mahalle-i Câmi-i Kebir
Mahalle-i mezbur hissesine marifet-i şer 7 ve meclis ve ahali marifetleriyle tarh olunan..
Vergi kaydına emsal satır: Müdür-i Kazâ Hacı Şaban Ağa veledi Hacı Osman Ağa’nın 2 taksit vergisi. İlk taksit 500 akçe, ikinci taksit 500 akçe, Cem’an: 1000 akçe. İhsan-ı şahane: 170 akçe/ 870 akçe
Karye-i Arslandoğmuş Sâkinleri
“Vakt-i tevzide 134 kuruş ihsandan fazla kalmakla nıfsı olan 67 kuruşu bu Arslandoğmuş karyesine cümle marifetiyle iane olunduğu kayıdşod"
36/1- Muhtar-ı evvel İbiş veledi Ali
36/2- Muhtar-ı sani Yangöz Hüseyin veledi Ahmed
36/3- Çiftçi Ali veledi Osman
36/4- Çiftçi Ali veledi Ahmed
36/5- Çiftçi İmamoğlu Hüseyin veledi Osman
36/6- Çiftçi Süleyman veledi Osman
36/7- Çiftçi Apak veledi Abdullah
36/8- Çiftçi Ali veledi Ali
36/9- Çiftçi Abdurrahan veledi Halil
36/10- Çiftçi Apak veledi Abdurrahman
36/11- Rençber Memiş veledi Veli
36/12- Çiftçi Mustafa veledi Ahmed
36/13- Rençber Abbas veledi ali
36/14- Rençber Mehmed veledi Süleyman
36/15- Rençber Memiş veledi Hüseyin
Arslandoğmuş Köyü Hakkında 1699’lu Yıllarda Tanzim Olunan Belgeler
Bu bölüme girecek herhangi bir belge bulunmuyor.
NETİCE
Şarkî Kara Ağac’ı ilgilendiren Nüfus Sayımı Defterleri yanı sıra ayrıca kişilerin meslekleri ile sahib oldukları tarla ve hayvanat, bunları ilgilendiren 1840 ve 1841 yıllarındaki iki senelik hasılatları ve bunlar için ödedikleri vergilerin yekûnlarını gösteren ve Temettü’ât denilen Kazanç Defterleri de Osmanlı Devleti’nde tutulmuştur. Temettü’âtlar ekseri köy veya şehirlerin varlıklı simalarını ilgilendirdiği gibi amele, çoban, oduncu, değirmenci, zira’at erbabı, imam, hatib vs. kimseleri de ilgilendirmekteydi.
Bu defterlerde kişiler 1831’den 10 yıl sonra yazıldıklarından yakın tarihe ait sülâlelerin aranmasında da bir kolaylık sağlaması bakımından önemli sayılırlar. Osmanlı Devleti’nde ayrıca 1893 öncesi ve bu tarihte de sayımlar yapılmışsa da başarı sağlanamadığından Hicrî 1320 (1904-1905) tarihindeki sayım, Kadın ve Erkek’lerin ilk defa bir arada sayılması hususiyetiyle çok öneme sahibdir.
Osmanlı Arşivleri’nde bulunmayıp il ve ilçelerin nüfus müdürlüklerinde muhafaza edilen 1904 Nüfus Sayımı Defterleri bugüne göre Sülâle araştırmaları için de çok faydalı bir durum arzeder.
Bu itibarla Arslandoğmuş Köyü’ne ait 1904 Yılı Nüfus Defterleri bilgilerini, elimizde mevcut olmadığından değerlendiremiyoruz. Buna rağmen Arslandoğmuş’u Cumhuriyet Dönemi defterlerde bulmamız mümkün olmasa da geçmişi itibariyle bugünkü Arslandoğmuş Köyü’nün Genel Nüfus Hareketleri hakkında kendi vatandaşlarına fayda sağladığımızı umuyoruz.
