1522’den sonra Hamid Livâsı şehir ve köyleri
Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığın’ın 13 yayın numaralı ve 1. Defter-i Hâkânî Dizisi’nin 1530 Tarih ve 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri’ndeki Hamid Livâsı ile ilgili en erken yerleşim kaynaklarına baktığımızda karşımıza çıkan tarih H. 906 (M. 1490)’dır. Bu tarihteki ilk kayıt da Mufassal’dır. Daha sonra da 927’de (M. 1511) İcmal, 929’da (M. 1513) tekrar Mufassal, 937’de (M. 1530) Müsellemân ve 939’da da (M. 1532) Cemâ‘at (Yörükân) grupları ele alınıyor. Dolayısıyla Tahrir sistemine geçen ve kısa tarihî aralıklarla kayıt tutan Osmanlı il yazıcıları vasıtasıyla bizlere o günlerden çok önemli vesika ve bilgiler kalmıştır. Aşağıda verdiğimiz bilgiler de bizi, o tarihlerden kalan ve Hamid livâmızda nerede ne kadar yerleşim gerçekleştirildiği hususunda bir genel malûmattan haberdar ediyor.
BOA’nın 1530 Tarih ve 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri’ne, kurucusu Hamid Bey’in mirası Hamid Eli’nde Osmanlı Padişahı Kanuni Sultan Süleyman devrinde işlenen hane ve nefer kayıtlarından yola çıkarak az çok ne kadar insan yaşadığına vukuf olduk. Bu suretle ilçeler ve ona ait nefsi (şehir) ve nahiyelerdeki karye (köy), mezra ve derbendlerin sayıları ortaya çıkmış oldu. Elde ettiğimiz bilgileri de Hamid Eli’nin önemli yerleşim yerleri bünyesinde kısım kısım detaylandırdık ve gördük ki bugün Isparta merkezli o günün Hamid livâsında gerçekten yüksek meblağda bir Türkmen yerleşimi mevcuttur. Hamid Eli’ndeki Türkmenleri ilgilendiren ilk Mufassal Defter II. Bâyezîd-i Velî döneminde yazılırken İcmal ile 2. Mufassal Defter de Yavuz Sultan Selim döneminde ele alınmıştır. İlk bilgiler açısından önem teşkil eden bu kayıtların devamında büyüyen liva şehirleri ve köyleri bu kez daha detaylıca işleme tâbi tutulmak suretiyle hane sahibleri, neferler, kişiler, cemaatler ve toplanan vergiler, sınıfları belirtilmek üzere kendilerine özel defterlere kaydedilmiştir. Bize bu konuda ışık olabilecek bilgileri ihtiva eden Hamid Mufassalları başta olmak üzere diğer defterlerin yazılmasında büyük gayret sarfeden il yazıcısı Sarı Seydi’nin kaleminden düşülen 1530 tarihine ait esaslı bölümlerden bir kısım bilgileri aşağıya çıkartmış bulunuyoruz.
Kara-ağaç-i Göl-hisâr kişiler ve cemâ‘at ve bölükler
Köyler: Ada, Aksu, Akviran, Ak-yaka, Akça-viran, Alagöz, Alâ’üd’din, Apa, Avşar, Avşar(-i diğer), Ayas-seniri, Balaban (Balasan), Bedir-Bey, Boyraz su, Bostan, Büğdüz, Çaput, Çeltükcü, Çınar, Çorum, Çörtmen Çör(t)men, Dağ-viran, Değirmen, Depe-dibi, Dodurga, Emir-dağı, Gazancılar, Gazıcılar, Gedüklü, Gençli, Günay, Hatuncuk-viranı, Harus, Işık-bükü, Kakes-öyüğü, Kara-ağaç, Kara-öyük, Karaca-viran, Karı, Karkın, Katı-yayla, Kaysar, Kırcalar, Kızıl-hisâr, Koru (başı), Köselü, Kulağız, Kurd, Kuyucak, Künab (Günay), Küreklü, Nekser, Oğuz, Pırnaz, Salda, Selim-özik, Sert-alan, Sırçalık, Tahtalu, Tarı-viran, Uçarı, Uzunca-viran (K), Yapılcan, Yassı-öyük, Yatağan, Yaycılar, Yumrı-taş, Yüreğir.
Mezralar: Serçe-kürü, Tuna. Derbend: Debend-i palluk (Derbind-i yalluk), Gaziler-ovacığı derbendi.
Cemâ‘atlerve bölükler:Kabanız cemâ‘ati, Kıyam cemâ‘ati i (Kabanız)
Kişiler: Ahî Hamza, Ahmed Mustafâ Bey oğlu, Alagöz, meremmetci-yi kârîz, Ca’fer meremmetci-yi kârîz, Doğan, meremmetci-yi kâriz, Hâcî Hızır, Hamîd oğlu, Hasan Bey, İskender, meremmetci-yi kârîz, Karagöz, meremmetci-yi kârîz, Koca, Alpay oğlu, Sipâhî, lütfî Çelebi, çâvuş, Mevlânâ Hasan Fakîh, Honaz Kâdîsı, Mevlânâ Aldü’l-Bâkî Göl-hisâr Kâdî Nâ’ibi, Mevlânâ Aldü’l-Kerîm Göl-hisâr Kâdîsı, Mevlânâ Sinân, Mevlânâ Şemsü’d-dîn, Gölhisar Kâdîsı, Mustafâ bey 247Nazar veled-i Alpı (?), sipâhî, Osmân, an-nesli Hamîd, Sakal oğlu, Sûretî Baba, Şâhîn, meremmetci-yi kârîz, Şeyh ‘Ali, Şeyh Gönç, Şeyh İbrâhîm, Şeyh Karakoç, Şeyh Yatağan Baba, Şeyh Yatağan Baba oğulları, Şîrmerd, eremmetci-yi kârîz.
Kara-ağaçı Göl-hisâr ma‘ Nâhiye-i Yavice der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr
Hanesi : 1127
Hane Nüfusu : 5635
Neferi : 1831
Defter sayfa no: 247
Yavice Nahiyesi
Köyler: Çeltük, Doğanlar, Gençlü, Göl-degene, Kara-atlı, Kaya-dibi, Kızıl-dere, Kümbet, Kürd, Navlu, Samuk, Sazak, Yarık, Yuva.
Mz: Bahriya, Köpek-alanı, Kutlu-doğmuş, Saruca-oğlu.
Cemâ‘atlerve bölükler:Karaca koyunlu cemâ‘ati, Yapılcan-köyü cemâ‘ati, Yarışlu cemâ‘ati, Yavice n.
Nâhiye-i Yavice tâbi’-i Kazâ-i Kara-ağaç Göl-hisârı
Hanesi : 207
Hane Nüfusu : 1035
Neferi : 431
Defter sayfa no: 249
Genel Yekûn
Hanesi : 1334
Hane Nüfusu : 6670
Neferi : 2262
Göl-hisâr kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemâ‘at ve bölükler
Köyler; Ağ-alan, Ahran, Ak-yaka, Akça, Ala-kır, Alâ’üd’din, Ambarcık, Aşağı Çavdır, Avare, Bademli, Bayındır, Bayramlu, Bebekl, Bedirlü, Beküş, Balan, Bey (Nek), Bolak, Butak, Çeltükci i diğer), Çeltükci, Çukurca, Çavullu, Değirmen, Dengere, Dere, Dirmil, Doğanlar, Elmacuk, Eşenli, Etre, Eyleş, Firuz-öyüğü, Geprem, Güney, Hâci, Harzum, İğdeli, İmance, İshâk, Kağılcık, Kara-atlı, Kara-musa, Kara-taş, Karaca-bilan, Karga, Kaya-dibi, Kayacık, Kayı, Kendli, Kızıl Ali, Kızılca, Kızılca-bayır, Koğa, Konarı-bili, Koz-ağacı, Kuğa, Kulağa-tülü, Kul-ağız, Kulağızlar, Marca, Mürseller, Obarı, Otuca, Sofu, Umman, Yamadı, Yavılar, Yavice, Yeğen, Yukarı, Yunak, Yusuf, Yuva,Yüreğir.
Süleyman, Şam, Ulu, Ulu-köy.
Mezralar: Akpınar, Emraz, Kamer, Kara-pınar, Kul-ağız, Suzan, Söğüd, Tutun-öyüğü, Uzun-ahur.
Cemâ‘atlerve bölükler:Acar bölüğü, Ağalan bölüğü, Alakır cemâ‘ati, ‘Ali Fahrü’d-dîn cemâ‘ati, Beyler obası cemâ‘ati, Bolak bölüğü, Defenni cemâ‘ati, Demir Bey cemâ‘ati, Develü bölüğü, Dirkemiş cemâ‘ati, Harâblıyân bölüğü (Kamer), Işıklar bölüğü, İmance bölüğü, Kamer bölüğü (Harâblıyân), Karamanlu bölüğü, Kılcan cemâ‘ati, Ma‘lûmlu bölüğü, Ovacık bölüğü, Öyüklü bölüğü, Tonbadin bölüğü, Tur Beyi bölüğü, Yazır cemâ‘ati.
Kişiler: ‘Abbas, Ahî Hasan, Ahî İlyâs, Ahi Mahmûd, Ahî Yûsuf, Ahmed (derbendci), Ahmed Fakîh, Ak Baba, Âl-i Rasûl, Arab Hasan, Dervîş Aşkâr Hamza, Dervîş Mustafâ, Dervîş Süleymân, Emîr, Emîr Seyyid, Hâcî Devletşâh, Hâcî İbrâhîm, Halîl Hacı, Hamza Bey, Hasan Fakih, Hüdâverdi, İlyâs (derbendci), Karagöz Paşa, Kemâl, Mahmûd (derbendci), Mahmud, Mevlânâ Şikem (?), Mir İsmâ‘îl, Miskin Ata, Mûsâ (derbendci), ‘Ömer Fakîh evlâdı, Saru Dânişmend, Seydî, Seydî Fakîh, Seydî Mehmed oğlu, (derbendci, Süleymân, Ahmed oğlu (derbendci), Süleyman oğlu, (derbendci), Şemsü’d-dîn, Şeyh Baba, Şeyh Cüneyd, Şeyh Davûd, Şeyh Hızır, Şeyh İsmâ‘il, Şeyh Mustafâ, Şeyh Satılmış, Şeyh Selmân, Şeyh Sinân, Velî Fakîh, Velî Fakîh evlâdı, Yahya.
Derbend: Konarı-beli derbendi.
Derbendciler: Ahmed (derbendci), İlyâs (derbendci), Mahmûd (derbendci), Mûsâ (derbendci), Ahmed oğlu, (derbendci), Seydi Mehmed oğlu (derbendci), Süleyman oğlu (derbendci),
Kazâ-i Göl-hisâr der-Livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr
Hanesi : 1564
Hane Nüfusu : 7820
Neferi : 2493
Defter sayfa no: 253
Nefs-i Göl-hisâr
Hanesi : 300
Hane Nüfusu : 1500
Neferi : 437
Defter sayfa no: 253
Yörükân-i Kazâ-i Göl-hisâr
Hanesi : 866
Hane Nüfusu : 4330
Neferi : 1331
Defter sayfa no: 256
Göl-hisâr yekûnu
Hanesi : 2730
Hane Nüfusu : 13650
Neferi : 4261
İrle kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Akça-dağ, Akça, Alan, Baladız, Bayındır, Bey, Beyler, Bozyer-bağı, Çardaklar, Çavdur, Dere, Derecik, Dutluca, Gökçe-yaka, Gölcük, Ilıcan, İsmâ’il-yakası, Kaya, Kürd, Mir, Örenlü, Söğüd, Yazır, Yenice.
Mezralar: Bey-yeri, Çallu, Emrudlar, Kara-ağıl (Çardak k.), Kozluca, Öyük.
Derbend: Sarı-kavak Derbendi.
Cemâ‘atlerve bölükler: Çardak cemâ‘ati, Çardak Yörük cemâ‘ati, Çepni cemâ‘ati, İğdecik Delüsi cemâ‘ati, Dudan Delüsi cemâ‘ati, Kara Mahmûd cemâ‘ati Yörük, Kulak cemâ‘ati.
Kişiler: ‘Alî Bey, Ekmel Fakîh, Fazlullâh Paşa, İbrâhîm, İskender Halîfe, Kâdî Bedrü’d-dîn, Kâdî Bedrü’d-dîn birâderleri, Mehmed, Pîr Ahmed, Sultân Bâyezîd II., Sultân Selîm I., Şeyh Halîl, Şeyh İlyâs, Şeyh İshâk.
Kazâ-i İrle der-Livâ-i Hamîd
Hâssa-i Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr
Yerleşim adedi : 28
Hanesi : 508
Hane Nüfusu : 2540
Neferi : 863
Defter sayfa no: 261
Yörükân-i Kazâ-i İrle
Yerleşim adedi : 5
Hanesi : 167
Hane Nüfusu : 835
Neferi : 300
Defter sayfa no: 262
İrle yekûnu
Hanesi : 675
Hane Nüfusu : 3375
Neferi : 1163
Burdur kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Akyaka, Bayındır, Bayır, Bigi, Büğdüz, Çendik, Çerçin, Çine,Çukurca, Darucu, Döğer, Giresun, Gök-pınar, Gölde, Hâciler, İskerye,Kapuz, Kara-bilan, Kara-kaya, Kara-kend, Kara-senir, Kıravkaz, Kışla, Kovacık, Koz-ağacı, Kullar, Kurna, Kuruçay, Onar, Salur, Soğanlı, Sorkun, Sulu-dere, Lengümü, Manastır, Mandırna, Marmala, Salak, Virancık, Yar, Yassı-gömü, Yaz, Yazı, Yenice, Zağriye
Cemâ‘atlerve bölükler:Namraş kabîleleri, Tabaclu cemâ‘ati.
Kişiler: Ahî Eyyüb, Ahî Muhammedî, Ahî ‘Ömer, Efendi, Can (?) Bey oğlu, Hâcî Baba, Hâcî Gaybî, Hâcî Mehmed, Hâcî Yûsuf, Hâlid oğlu, Halîl Paşa, ‘İvaz, Kara Paşa, Mahmûd Çelebi birâder-i Halîl Paşa, ‘Ömer evlâdı, Pîr Dede, Şeyh Hamza, Şeyh İsâ, Burdur nf., Yûsuf, kethüdâ (Burdur nf.)
Kazâ-i Burdur der-Livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Mîr-livâ, Nefsi Burdur
Hanesi : 501
Hane Nüfusu : 2505
Neferi : 870
Defter sayfa no: 265
Hâssa-i Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr
Hanesi : 1078
Hane Nüfusu : 5390
Neferi : 1622
Defter sayfa no: 265
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 19
Hane Nüfusu : 95
Neferi : 29
Defter sayfa no: 267
Burdur yekûnu
Hanesi : 1598
Hane Nüfusu : 7990
Neferi : 2521
Borlu kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler; Abdûl Cabbar, Akça-keçilü, Belisiye, Boz-durmuş, Budak, Bude, Çakal, Çaylak, Dere, Enarmine, Garib, Göreme, İbni Emre, İleyler, İshaklar, Kabaclu, Kaldırım, Kara-arslan, Kayılı, Kucak, Salgan, Balgan-öyüğü, Sener-kend, Susuz, Şu’ayb, Ulu-küb, Umur-oğlu, Yassı-viran, Yüreği-kabaçlu.
Mezralar: Bağlucalar, Çatak-oğlu, Dizdar-yeri, Emirci-Emre, Engel-burnu, Firenkeş, İshak-viranı, Papa-deresi, Yaralu.
Zaviye: Bula.
Kişiler: ‘Alemdâr, Ahî Hüseyin, Ahî Muhyi’d-dîn, Ahî Muh’yiddin ebnâsı, Çelebi, Efendi, Emre, Emre sü-başı, Evliyâ Paşa, Ferhâd, Hâcî Hoca oğlu, İshâk Paşa, Kabal oğlu, Kargu Lala, Mahmûd veled-i Ahî ‘Alî, Selmân oğlu, Sinân Halîfe, Şeyh Ahmed, Şeyh Cemâdî, Şeyh Köpek, Yatağan Zekeriyyâ.
Derbend: Yoğurtçu Derbendi.
Kazâ-i Borlu der-Livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Yörükân-i Perâkende, ‘an Yörükân-i Kazâ-i Eğirdür
Hanesi : 189
Hane Nüfusu : 945
Neferi : 234
Defter sayfa no: 271
Timârhâ-yi Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr
Hanesi : 420
Hane Nüfusu : 2100
Neferi : 619
Defter sayfa no: 272
Nefs-i Uluborlu
Hanesi : 1183
Hane Nüfusu : 5915
Neferi : 1763
Defter sayfa no: 272
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 103
Hane Nüfusu : 515
Neferi : 151
Defter sayfa no: 274
Borlu yekûnu
Hanesi : 1895
Hane Nüfusu : 9475
Neferi : 2767
Kiçi-borlu kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Acar-öyüğü, Bağ-basan, Bey, Burun-köy, Eber, Farı (Karık), Giresun, Göl-başı, Hâci, İğdecik, Kalburlu, Kara-göz-öyüğü, Kemer, Kestel, Kılıç, Kınık, Kışlacık, Kızılca, Kiçi-köy, Kozluca, Kuyucak, Ovacık, Senirce, Söğüdçük, Ulu-köy,Yaka.
Mezrala: Bora-balu, Çağrı, Çukur-viran, Hâci, Pulluca.
Camii: Bey-öyüğü.
Cemâ‘atlerve bölükler:Ali böreği cemâ‘ati.
Kişiler: ‘Abdu’r-Rahmân Seydî, Hoca Halîfe evlâdı, İlyâs, Lâçîn veledânı, Süleymân Seydî.
Kazâ-i Kiçi-borlu der-Livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Nefs-i Kiçi-borlu
Hanesi : 809
Hane Nüfusu : 4045
Neferi : 367
Defter sayfa no: 277
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 40
Hane Nüfusu : 200
Neferi : 57
Defter sayfa no: 279
Kiçi-borlu yekûnu
Hanesi : 849
Hane Nüfusu : 4245
Neferi : 497
Gönen kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Arap, Bozan-öyüğü, Demirci, El-aman, Hırka, İğdecik, İn-oğlu (İt-oğlu), İn-önü, Kandaş, Kovacık, Kınık, Kışlacık, Kızıl-ağaç, Kökes, Senirce, Terce, Yaka, Yüreğir.
Mezralar: Bil-köy, Boz-Emrud.
Kişiler: İmâm oğlu, İl oğlu Gönen kadısı, Mesîhî Paşa, Mevlânâ Muhyi’d-dîn b. Müstecâb, Gönen Kâdîsı, Mevlânâ Mevlana Sinânü’d-dîn el Bezzâzî, Gönen’de müderris, Sa‘düd-dîn, Selmân, Şeyh İlemîn, Şeyh İsmâ‘il evladı, Şeyh Minnet.
Kazâ-i Gönen der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Zu‘amâ ve Erbâb-i Timâr
Hanesi : 258
Hane Nüfusu : 1290
Neferi : 360
Defter sayfa no: 281
Nefs-i Gönen
Hanesi : 652
Hane Nüfusu : 3260
Neferi : 877
Defter sayfa no: 282
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 9
Hane Nüfusu : 45
Neferi : 12
Defter sayfa no: 282
Evkâf-i Kazâ-i Gönen
Hanesi : 24
Hane Nüfusu : 120
Neferi : 59
Defter sayfa no: 283
Gönen yekûnu
Hanesi : 943
Hane Nüfusu : 4715
Neferi : 1308
Isparta kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Baş-pınarı-Küban, Beyasun, Çöyür, Didin, Evelek, Kayı, Keçi-dikek, Köyan, Küban, Lavus, Sav. (Karye 11) Diğer; Âli, Bağlu-taş, Deren-gömü, Dutaş, Göke, Karaca, Kaya-pınarı, Larende (k.), Mermerli-belük, Öyük, Panbuklu, Senitlük, Todurga, Yazır. (Karye 14)
Cemâ‘atlerve bölükler: Bohılu cemâ‘ati, Hacılar cemâ‘ati, Isparta cemâ‘ati.
Kişiler: ‘Abdü’l Hayy, ‘Abdü’l-Kâdır, ‘Alî ‘Alî Bey oğlu, Bostân Bey, Etrâk (Türk), Fazlullâh, Hâcî Kemâl, Turgud oğlu, Hasan, Hızır Abdâl, Hızır Bâlî, Hızırşâh, Hisâr Efendi, Hoca oğlu, Hüsâmü’d-din, İskender, Kâdî ‘Abdü’l-Vahhâb, Mehmed b. ‘Aşık Paşa Bey, Mevlânâ Bahşâyış Fakîh, Mustafâ Çelebi, Mustafa, çilingir, Sa’düd-din b. Süleymân Bey, Selmân Bey, Süle, Süle Bey, Şeyh Receb, Şuyuga (?) Bey, Türk (Etrâk), Veled-i Evrân.
Kazâ-i Isparta der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Isparta
Hanesi : 1775
Hane Nüfusu : 8875
Neferi : 2438
Defter sayfa no: 285
Hâşşâ-yi Mîr-livâ
Hanesi : 33
Hane Nüfusu : 165
Neferi : 41
Defter sayfa no: 288
Evkâf-i Kazâ-i Isparta
Hanesi : 105
Hane Nüfusu : 525
Neferi : 91
Defter sayfa no: 289
Isparta yekûnu
Hanesi : 1913
Hane Nüfusu : 9565
Neferi : 2570
Ağlasun kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Aksu, Akça-baş, Akça-taş, Baş, Bayındır, Büğdüz, Çeltükci, Demirci, Emir Yâkub, Göçet, Hisâr, İnanan, İnce-kargı, Kayalu-pınar, Kozca, Kozlu-kübyan, Köküp, Otac, Ovacık, Paşa-köy, Ramazan, Vekse. Mz: Akbayır, Çoyanşa, Divan, Doğan çiftliği (Ramazan k.), Gelde, İncirlü (Otack.), Kara-Hâci Beyi, Karagöl (Karzı k.), Kirpük, Kayaş (Emir Yâkub k.), Mülk-i-keçillü, Nanaylu, Yazı, Yazla-yurdu (Çoyanşa k.).
Cemâ‘atlerve bölükler:Gözlü cemaati, Keçilü cemâ‘ati, Kireçli cemâ‘ati, Mukâta‘a cemâ‘ati, Ürkütlü cemâ‘ati.
Kişiler: Abdâl Hacî, ‘Abdu’r-Rahmân Çelebî, ‘Aşık Paşa (Derviş), Dervîş ‘Aşık Paşa, Emîn Hasûn.
Kazâ-i Ağlasun der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Isparta
Hanesi : 560
Hane Nüfusu : 2800
Neferi : 920
Defter sayfa no: 291
Hâşşhâ-yi Mîr-livâ
Hanesi : 72
Hane Nüfusu : 360
Neferi : 108
Defter sayfa no: 293
Evkâf-i Kazâ-i Ağlasun
Hanesi : 20
Hane Nüfusu : 100
Neferi : 27
Defter sayfa no: 293
Ağlasun yekûnu
Hanesi : 652
Hane Nüfusu : 3260
Neferi : 1055
Eğirdür kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Karye: Agras nf., Ağıl, Ağras (Ağros), Akça-pınar, Akça-hisâr, Akça-kilise, Avdancık, Balçıklu, Balıkcı-Hâci, Bayad, Bayındır, Bedre, Cire, Çay, Çeltik, Çukur, Deliklü-kaya, Depeli, Dere, Ekizceler, Elgi, Erikli, Göçet, Gökçe, Göynücük, Gündürle, Güney, Ilgun, İl-almış, Kandaş, Kayı, Keliğan, Kışlacık, Kızıl-öyük, Koz ağacı, Kökez, Köprü, Köseler, Kul-saru, Kuru-bağ, Kuruca-boğaz, Mısırlı, Mihmâdlar, Ören-deresi, Özlüce-ağaç, Râd Mûsâ, Selef, Sevinç, Sorkuncuk, Tahtacı, Tokmacık, Yaycılar.
Mz: Beldecik, Çiftlik, Dikmen, Ecek, Ele, Göçaltı, Hoyran, Kaplu, Kovadı, Kumaru-bükü, Tuzluca, Saraycık, Şeyh İlyas, Terler. (238)
Cemâ‘atler ve bölükler: Akdağ cemâ‘ati, Aksaklar bölüğü, Arab cemâ‘ati, Çepel-i Karamanlu cemâ‘ati, Çobansa cemâ‘ati (Salihli), Eşeklü cemâ‘ati, Fîrûzlu cemâ‘ati, Karaca oğlu obası bölüğü, emâ‘ati, Karaca oğlu obası bölüğü, Karacalu cemâ‘ati, Kara Halîllü cemâ‘ati, Karamanlu cemâ‘ati (Şeyh Hasan), Karkın cemâ‘ati, Kâsım oğlu bölüğü, Kızıllu cemâ‘ati, Kopranlı cemâ‘ati, Kumral cemâ‘ati, Kundanlı cemâ‘ati, Murâd bölüğü, Namraş cemâ‘ati, Sâlihlü cemâ‘ati (Çobansa), Saruca Mihmâd cemâ‘ati, Saruhân bölüğü, Şeyh Hasan cemâ‘ati (Karamanlu), Temür bölüğü, Yavdaş cemâ‘ati, Yuva oğlu.
Kişiler: Ağa, Ahî Paşa, Ahî Şemsü’d-dîn, Ahî Tur-beyi, Ahmed Bey, Ahmed Paşa, Armağanşâh evlâdı, Ata Bey, Behrâm, Bozacı Bey, Buzcu Bey, Dâvud Paşa, Fakîre Hâtûn, Hâcî Ahmed, Hâcî Murâd, Hâcî Râsul, ‘Îsâ Bey b. Bâyezîd Paşa, ‘Îsaca oğlu, İshâk, Karaca Emre, Kurd oğlu, Mahmûd, imâm, Mevlânâ Cemâl Efendi, Eğirdir Kazası Kâdîsı, Nasûh oğlu, Silahdâr oğlu, Sultân ‘Alâü’d-dîn, Şeyh Mahmûd, Şeyh Murâd, Şeyh Pîrî Halîfe evlâdı, Üveys Çelebi b. Pîr Ahmed.
_________________________________________________________________________
Kaynak: 238-1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri, Yalvaç ve Köyleri, s. 324
Kazâ-i Eğirdür ma‘ Nevâhi der-livâ-i Hamîd
Hâşşhâ-yi Mîr-livâ
Hanesi : 778
Hane Nüfusu : 3890
Neferi : 1098
Defter sayfa no: 295
Hâşşhâ-yi Padişâh-i Âlem-penâh
Hanesi : 79
Hane Nüfusu : 395
Neferi : 81
Defter sayfa no: 296
Yörükân-i Kazâ-i eğirdür
Hanesi : 3422
Hane Nüfusu : 17110
Neferi : 4494
Defter sayfa no: 296
Timârhâ-yi Zuama Erbâb-ı Timâr
Hanesi : 556
Hane Nüfusu : 2780
Neferi : 769
Defter sayfa no: 298
Nâhiye-i Anamas yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Afşar, Akpınar, Akşehirlü, Aksak, Ala-yerde, Avşar, Beklân, Baş, Baş-viran, Bey, Çapa, Çay, El-dere, Emir-i ahır, Eski-hisâr, Genci-bağlı (Genci-yağlı), Gökdere (k), İlhanlı, İlden, Kâfir, Kuru-subaşı, Karaca-hisâr, Kâtip, Kırağı, Kiçi-bağlı,Köbralu (?), Mihayil, Rasüller, Saru-idris, Sofular, Sorkun, Şarabhanelük, Teke-deresi, Ürkmez,Yaka, Yakacık, Zindancık.
Mezralar: Akpınar, Çay-eni, Kara-taş, Kayrak (Bk. Kovada), Mihayüllü, Sağıl-tay-Kızardı, Ulu-bağlu, Virancık.
Cemâ‘atlerve bölükler:Bey Timur cemâ‘ati.
Nâhiye-i Anamas, Tâbi’-i Kazâ-i Eğirdür
Hanesi : 829
Hane Nüfusu : 4145
Neferi : 1107
Defter sayfa no: 300
Yuva kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Ayvalu, Bey-dili, Burun-Viran, Deraskine, Gömi, Karkın, Keremli, Pavlu, Pekmekir, Sanlu, Serpe, Sığırcık, Şam oryusu, Viran, Zengi. Mezralar: Gök-pınar, Kanırmalar, Karkın-bükü.
Cemâ‘atlerve bölükler:İmamlar cemâ‘ati.
Nahiye-i Yuva, Tâbi’-i Kazâ-i Eğirdür
Hanesi : 755
Hane Nüfusu : 3775
Neferi : 843
Defter sayfa no: 302
Nâhiye-i Kartas
Köyler: Çih-düşmez, Kaliller, Kartas, Kızıl-bekir, Uğrular, Yazır,
Hanesi : 471
Hane Nüfusu : 2355
Neferi : 549
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 296
Hane Nüfusu : 1480
Neferi : 366
Defter sayfa no: 303
Evkâf-i Kazâ-i Eğirdür
Hanesi : 1291
Hane Nüfusu : 6455
Neferi : 1656
Defter sayfa no: 304
Eğirdür yekûnu
Hanesi : 8477
Hane Nüfusu : 42385
Neferi : 10963
Yine1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfus sayımına göre Eğirdir’de kadın nüfus: 9.803, erkek nüfus: 9.884 iken Gayr-i Müslim olarak Rum kadın nüfus: 678, erkek nüfus da 657”dir. Toplam nüfus ise 21.022’dir.(239)
Afşar kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Köyler: Ak-çapa, Bağlu, Balcı, Çaltı, Darılar, Dere, Derziler, Emirlü, Eskeles, Güdül, Ilgun, İt-burnu, Kızık, Kızıl-kaya, Kuyucak, Kütrenek, Maziye, Melen-gömü, Umdeğen (Rumdeğen), Suvad, Şaraphane, Yaka,Yenice.
Kişiler: Ahî Ali, Ahî Mehmed, Ahî Mustafâ, ‘Alî, dizdâr, Budak, Nazar Bey oğlu, Burcaklu Şeyh, Devlethân, Devlethân Bey, Durmuş, yaya, Fakîh, Hâcî Beylerhân, Hâcî Hamza, Hasan Çelebi oğulları, Beylerhân Çelebi oğlu, Hasan, Nazar beyoğlu, Hüseyin, Nazar Bey oğlu, ‘Îsâ Fakîh, Mevlânâ Celâlü’d-dîn Hüdâvendigâr Belhî, Muhyi’d-dîn Semerkandî evlâdı, Nazar Bey, Sâhib-i Cum’a evlâdı, Sultân Bâyezîd Hân, Şehsuvâr, Nazar Bey oğlu, Şeyh Ahmed evlâdı, Şeyh Hayrü’d-dîn, Şeyh Hızır b.Sâdık, Şeyh ‘İvaz, Şeyh Mukbil, Şeyh Oğul-beyi, Şükrân.
Kazâ-i Afşar ma‘ Nâhiye-i Barla, der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr
Hanesi : 615
Hane Nüfusu : 3075
Neferi : 1259
Defter sayfa no: 310
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Hanesi : 109
Hane Nüfusu : 545
Neferi : 152
Defter sayfa no: 312
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 44
Hane Nüfusu : 220
Neferi : 47
Defter sayfa no: 313
Nefsi Barla (*)
Köyler: Gelendos. Mz: Bayad, Elgi-oğlu.
Hanesi : 344
Hane Nüfusu : 1720
Neferi : 443
Defter sayfa no: 310
Afşar yekûnu
Hanesi : 1700
Hane Nüfusu : 8500
Neferi : 2176
_____________________________________
Kaynak: 239-Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 300-30
Yalvaç kazası yerleşim yerleri kişiler ve cemaat ve bölükler
Karye (Köy): Akça-Hisâr, Alt-kapu, Ardı (Hisâr ardı), Ayvalu, Bahtiyar, Bayad, Bayır, Beküş, Bolluca, Büğdüz, Deper, Dere-Eymür, Derziler, Eğriler, Gele-germi, Geşdiler, Gönci, Gürgi, Horzum, İl-nigi, Kaş, Kemen, Kızılca, Köprülü, Köstük, Kuyucak, Manarga, Mangarya, Meydan, Nûşirevân, Öyüklü, Sağur, Salur, Serpe, Sofular, Surk, Sücülü, Şamluca, Şarap-hane, Umman, Ürkenaz, Yarık-kaya, Yaslar, Yuvalı.
Mezra: Akarkuyu, Boyalu, Boyaluca, Çiftlik, Eğri saray, Erikli çalı, Eymir, Işık-oğlu, Kıllu-oğlu, Kışlacık, Kızıl-Âli, Süpürgelik (240)
Cemâ‘atlerve bölükler:Bozlu bölüğü, Karakuzulu bölüğü, Karakuzulu cemâ‘ati, Şarvan bölüğü.
Kişiler: Ahî Ya‘kûb, Fîrûz oğlanları, Hz. Rasûl, Hızır İlyâs, Saru Danişmend evlâdı, Sarı Seydî, Hâmid livâsı il-yazıcısı, Sökük Sayan Baba, Lütfî Ağa, Seydî Abdullâh oğlu, Lütfullah Ağa, Mevlânâ ‘Alî evlâdı, Mevlânâ Seydî ‘Abdullâh, Ömer Seydî oğlu,Mustafâ veledi Karzat (Kozan?), Şeyh Emîr Ahmed, Şeyh Sağır.
1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfus sayımında Isparta’nın nüfusu kadın: 21.878, erkek: 21.683 olmak üzere toplam 43.561 olarak görülürken Yalvaç’ta bu durum, kadın nüfus: 12.919, erkek nüfus: 12.720 olmak üzere toplam nüfus: 25.639’dur. (241)
Hemen burada kısa bir not ile Yalvaç hakkında şu malûmatı verelim; Oğuzlar’ın Üç-Oklar kolundan Dağ Han şubesine bağlı Salur Boyu’na mensub olan Yalvaç da yine kendileri gibi Dağ Han şubesine bağlı Eymür boyu Türkmenler’iyle birlikte Isparta’nın Yalvaç kazasına yerleşmiş ve buraya kendi adlarını vermişlerdir.(242)
Kazâ-i Yalvaç ma‘ Nâhiye-i Kara-ağaç, der-Livâ-i Hamîd
Timârhâ-yi Erbâb-ı Timâr, Nefsi Yalvaç
Hanesi : 1388
Hane Nüfusu : 6940
Neferi : 1860
Defter sayfa no: 317
Nâhiye-i Kara-ağaç, der Kazâ-i Yalvaç
Hanesi : 852
Hane Nüfusu : 4260
Neferi : 1038
Defter sayfa no: 319
Yörükân-i Yalvaç ‘ma Kara-ağaç
Hanesi : 127
Hane Nüfusu : 755
Neferi : 156
Defter sayfa no: 321
Hâşşhâ-yi Pâdişâh-i ‘Âlem-penâh
Hanesi : 69
Hane Nüfusu : 345
Neferi : 82
Defter sayfa no: 322
Timârhâ-yi Merdân-i Kal‘a-i Eğirdür
Hanesi : 25
Hane Nüfusu : 125
Neferi : 29
______________________________________________________________
Kaynak: 240-1530 Tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri, Yalvaç ve Köyleri, s. 317
241-Kemal H.Karpat, Osmanlı Genel Nüfusu, İst. s. 300-301
242-Fuat Köprülü, “Salur” s. 137
Evkâf-i Kazâ-i Yalvaç ma‘ Nâhiye-i Kara-ağaç
Hanesi : 68
Hane Nüfusu : 340
Neferi : 68
Defter sayfa no: 323-324
Yalvaç yekûnu
Hanesi : 2529
Hane Nüfusu : 12645
Neferi : 3233
Hamid Livâsı Geneli
Yerleşim adedi: 669
Hanesi : 25279
Hane nüfusu : 126395
Neferi : 34778
Yukarıda listesini verdiğimiz bilgiler doğrultusunda 1530 tarihinde Hamid livâsına ait ilçe, köy ve mezra yerleşim yerleri şu şekilde yapılanmıştır;
Kara-ağaç-i Gölhisar: Köy 70, Mz: 1, Derbend: 1 (72)
Gölhisar: Köy 84, Mz. 7, Derbend: 1 (92)
İrle: Köy 24, Mz. 6, Derbend 1 (31)
Burdur: Köy 44, Mz. 1 (45)
Uluborlu: köy 28, Mz: 9, Derbend: 2 (39)
Kiçi-borlu: Köy: 26, Mz: 5 (31)
Gönen: Köy 18, Mz. 2 (20)
Isparta köy (11)
Ağlasun: Köy 23, Mz. 12 (35)
Eğridir: Köy 57, Mz. 17 (71)
Afşar: Köy 23, Mz: 1 (24)
Yalvaç: Köy 49, Mz. 11 (60)
Kara-ağaç: Köy 42, Mz. 4 (46)
Anamas: Köy 38, Mz: 8 (46)
Barla: Köy 1, Mz. 2 (3)
Kartas: Köy 6
Yuva: Köy 13, Mz. 3 (16)
Yavice: Köy 17, Mz. 4 (21)
Toplam köy-mezra ve derbend: 669
Hamid livâsı yörükleri ve Türk boyları
Kara-ağaç’a yerleşen ahali Oğuz boyundan Türkmen Yörükleri’dir. Oğuz’un önemli boyundan olan Türkmenler’in ilk yerleşim yerlerinden birisi Erzurum’un Malazgirt Savaşı öncesi adı Üskühat olan Horasan kazasıdır.
Anadolu, 1071 yılında Bizanslılar’la meydana gelen Malazgirt savaşından sonra Selçuklu Sultanı Alp Arslan tarafından Türk fütûhatına açılmıştır. Fütûhatla birlikte bazı Türk beyleriyle Türkler Anadolu’ya gelip yerleşmeye başladılar. Bu ilk göç dalgası sonrasında Anadolu’da Mengücekoğulları, Saltukoğulları, Artukoğulları gibi beylikler kurulmuştur. Bundan sonra ise 10 yıl içinde Orta Asya’dan hem yerleşik, hem de göçebe Türk unsurları bölük bölük gelerek Anadolu’nun Türk’leşmesini sağlamışlardır. Çeşitli Türk boylarıyla birlikte Oğuz boylarına mensub olmak üzere Kayı, Bayad, Karaevli, Yazır, Döğer, Dodurga, Afşar, Kızık, Beğdili, Karkın, Bayındır, Peçenek, Çavuldur, Çepni, Salur, Eymür, Alayundlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık aşiretleri Anadolu’nun birçok yörelerine yerleştiler. (243)
Selçuklular’ın zayıf döneminde ortaya çıkmaya başlayan beylikler, İlhanlı hâkimiyetinin sona ermesiyle de tam bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Anadolu Türk birliğini sağlamak için birbirleriyle mücadele eden bu beyliklerin Anadolu'nun Türk’leşmesindeki büyük hizmetleri göz ardı edilemez. Söğüt ve Domaniç arasında kurulan Osmanlılar ise, bu beyliklere göre farklı bir mücadele vermesiyle dikkati çeker. Diğer beyliklerin zamanla Uc olmaktan çıkması, bu sebeple genişleme imkânını bulamamaları ve birbirleriyle mücadele etmeleriyle yok olma sürecine girmelerine karşın Osmanlılar, Bizanslılar’la savaşarak hem itibarlarını artırmışlar, hem de beyliklerin içine dâhil olması kaçınılmaz bir devlet teşkilâtını kurmuşlardır. İşte bu sayede de hükümleri üç kıtaya, nüfusları bir milyonun üzerine çıkmıştır.
Isparta ve çevresi ile Sultan dağları, Söğüt dağları ve Anamas bölgesinde Yomut Oymakları ile ilgili araştırmalar yapan F. Aksu elde ettiği neticeleri; “Yamutlar’ın Ata Bay kolundan Tana oymağının adına, Söğüt dağları eteklerindeki Ovacık köyünde bir mahallenin adı olarak rastladım. Ayrıca Isparta ve çevresindeki köyler ve yörükler arasında Tanalar, Danalar, Danacılar, Tınalıoğulları ve Danaoğulları gibi pek çok soyadları ve lâkabları not ettim” şeklinde belirtir. (244)
F. Aksu’nun bahsettiği gibi Danacılar lâkablı bir sülâle de, önce ilçemizin Sürütme Köyü’nde ikâmet etmiş, Sürütme boşalmazdan önce Armutlu’ya göç vermiş göç almış, boşalmasıyla da umumiyetle Yeniköy Köyü’ne taşınmıştır.
Leung; “Türkiye Türkmenleri’nin Türkiye’nin Vilâyet-i Şarkıyye hududundan başlayarak üç büyük kol ile Anadolu’ya doğru uzanan yayla sahalarında cevelan (dolaşma, gezinme) ederler. Bu sahanın cevelan istikâmetleri şunlardır: 1-İran hududu-Halep silsilesi a-Irak-ı Şimali Şubesi, b-İskenderun Şubesi. 2-İran hududu, Cenubi Anadolu silsilesi, 3-İran hududu, Şimali Anadolu silsilesi” diyor. (245)
_______________________________________________________________________
Kaynak: 243-Yusuf Halaçoğlu Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İst. 2010, s. 79
|
ANADOLU’DAKİ AŞİRET VE CEMAATLERİ
Mensubiyeti Cemaat Sayısı Hane Sayısı Müc.
Türkmenler 39.028 1.067.136 308.924
Kıpçaklar 264 6.236 2.182
Moğollar 148 2.621 2.182
Araplar 201 5.138 1.200
Ekrad 1.542 36.487 8.891
Kıptiler 5 86 -
Ermeniler 3 84 40
Çingeneler 2 24 17
TOPLAM 41.209 1.117.728 322.392
|
Leung, ayrıca bu sahaların yalnız Türkmen’lerle meskûn olmadığına, buralarda ehemmiyetleri fazla Kürt ve Arap gibi aşiretlerinin de bulunduğuna dikkat çekiyor.
Fakat bu görüşe rağmen Anadolu’yu bir mozayikten ziyade, bir Türkmen yatağı olarak görmeliyiz. Ki bunu, hemen bütün Anadolu’da ve Isparta İli’nde olduğu gibi, onun ilçesi Şarkikaraağaç’ın ilk yerleşimli köy isimleriyle de teyid edebiliriz. Miryeokefalon Savaşı’yla birlikte tamamen Türk Yurdu olan Anadolu’da çeşitli yörelere göç eden Horasanlı Türkmenler’in bu göç dalgasından Kara-ağaç da nasibini alır. Hamidoğlu Livası’nın ili Hamidâbâd içinde yer alan Yalvaç Derliva-i’sinin Kara-ağaç’ında Selendi etrafına gelip ikâmet eden Türkmenler, daha sonra Padişah Çelebi Mehmed’in fermanıyla yüksek mevkilerden inerek –buradaki bazı yerleşim yerleri köyden ziyade bağçe ve mezradır- artık ovalarda yeni köyler kurarlar ki bundaki temel amaç, çobanlıktan ziyade çiftçiliğe geçiştir. Lâkin bundan önce, Kara-ağaç ve çevresi 1402’de Mahmud Han ve İskender Mirza tarafından yağma edilir. Hamideli beylerinin Yıldırım Han’ı kaçırma teşebbüsleri yağmanın şiddetini artırır.
Karamanoğulları’na Timur tarafından verilen bölge 14-15 yıl sonra, 1417’de tekrar alınacak ve bir daha da işgâle uğramayacaktır. (246)
Hamid Livası içinde ise en başta Terkemiş, Kılcan, Saçıkaralı, Karakeçili, Yenişehir, Hayta ve Sarıkeçili Yörükleri oturmuşlardır. 1453-1650 yılları arasında bu bölgeye yerleşenler Oğuz Gurubu’nun Boz-Ok soyuna mensub Gün Han, Ay Han ve Yıldız Han boylarından Kayı, Bayad, Döğer,Yazır, Yaparlu, Avşar, Kızık, Beğdili ve Karkın olmak üzere 9 boy, Üç-Ok Soyu’na mensub Deniz Han, Dağ Han, Gök Han boylarından Bayındır, Çavundur, Salur, Eymür, Alayundlu, Yüreğir, İğdir, Yıva,Kınık,Büğdüz, Varsak ve Barak olmak üzere 12 boydur. (247)
Bu isimdeki Yörük tebaalar genellikle konar-göçer olarak adlandırılmaktadır. Zira kışlak ve yaylak gelenekleri itibariyle sabit iskânlarını terk ederek yazları daha uygun ve münbit bölgelere yerleşmeleriyle bu sıfatı almışlardır. Kuruluş devrinde bir iskân unsuru olarak yeni fethedilen memleketlerin Türk’leştirilmesinde kullanılan konar-göçerler, yerleşik halka göre daha disiplinli ve savaşçı bir yapıya sahiptirler. (248)
Anadolu’da Selçuklu Devleti zamanından başlayarak beylikler zamanında da devam eden bir konar-göçer yerleşmesi olduğu kaynaklarda belirtiliyor. Bu durum Osmanlı Devleti tarafından da sürdürülmüştür. Nitekim son yapılan araştırmalarda tahrir defterlerine göre 24 Oğuz Boyu’na ait yer adlarının hayli yaygın olduğu görülmektedir. Bunlardan Kayı ismini taşıyan 94, Afşar 46, Kınık 81, Eymir 71, Karkın 62, Bayındır 52, Salur 51, Yüreğir 44, Çepni 43, Igdir 43, Bayad 42, Alayuntlu 29, Kızık 28, Yazır 24, Dodurga 24, Egdili 23,
Büğdüz 22, Çavundur 21, Yıva 19, Döğer 19, Karaevli 8 ve Peçenek 4 adeddir. (249)
_____________________________________________________________________
Kaynak: 244-F. Aksu, Yamutlar (Hamidoğulları) II, Isparta 1935. s. 228-229
245-Hasan Babacan, Servet Avşar, Türkmen Aşiretleri, s. 29
246-Hüseyin Şekercioğlu, Gelendost arihi, Bayrak Yay. İst. 1989, s. 53; R.Tunç,
Şarkikaraağaç Tarihi-1, İst. , s. 54
247-Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İst. 2010, s. 98-104
248-Faruk Sümer, Oğuzlar Ankara 1967, s. 450
24 Türk boyuna gelince;
1-Boz-oklar:
a-Gün-Han Oğulları: Kayı, Bayad, Alkaevli ve Karaevli’dir.
b-Ay-Han Oğulları: Yazır, Döğer, Dodurga ve Yaparlı’dır.
c-Yıldız-Han Oğulları: Afşar, Kızık, Beğdili ve Karkın’dır.
2-Üç-oklar:
1-Gök-Han Oğulları: Bayındır, Peçenek, Çavuldur ve Çepni’dir.
2-Dağ-Han Oğulları: Salur, Eymür, Alayundlu ve Yüreğir’dir.
3-Deniz-Han Oğulları: İğdir, Büğdüz, Yıva ve Kınık’tır.
Yukarıdaki misallere göre biz de 1530 Tarihli TK-KKA’nin 51 Nolu Mufassal Defteri’nde zamanın Kara-ağaç (Şarkikaraağaç) nahiyesinde bulunan hem (Yaka) Eymür, Armudlu, Salur, Çarık, Suvar, Karkın, İğdir, Bayad, Çavundur, ve Uşak-Eymür gibi boy isimlerine, hem de Bey, Ulu-Dinek, Fakihler, Tuna-Şah ve Bey gibi Bey isimlerine rastlıyoruz.
Türkmen konar-göçerler kendi aralarında il veya ulus adı altında gruplandırılmışlar ve yukarıdan aşağıya sırasıyla boy, aşiret, cemaat oymak, mahalle, oba (aile) şeklinde bölümlere ayrılmışlardır. Her boyun başında da Bey (Boybeyi) ismi verilen ve boyun idari işlerini yürüten bir kişi bulunmuştur. (250)
Boylardaki idari işleri yürüten Boybeyi’ne karşılık, aşiretlerde de idari işleri Mir-aşiret’leri yürütürdü. Beyler boy içerisinden cesareti, malî kudreti ve doğruluğu ile tanınan kimseler arasından seçim yolu ile iş başına gelirlerdi. (251)
Daha önce de bahsettiğimiz gibi Oğuz neslinin günümüze kadar intikal eden boylarının sayısı 24’tür. Oğuz Han’ın Gök kızından üç oğlu Günhan, Ayhan ve Yıldızhan’ın dörder oğluna ait 12 boy ile yine Oğuz Han’ın diğer eşi Göl kızından olan Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han isimli 6 evlâdı vardır. Bu Oğuz evlâdı Gökhan, Dağ Han ve Deniz Han’dan da türeyen dörder Han evlâddan türeyen 12 boyu Bozoklar, diğer üç oğlu Günhan, Ay Han ve Yıldız Han’dan da türeyen diğer 12 boyu Üçoklar temsil etmektedir. İşte bu iki kola ait 24 boydan müteşekkil Oğuz Türkleri’nin tarihi, Çinli tarihçilerin kaynaklarına dayanılarak XII. yüzyılda Karahanlılar Devleti himayesinde toplanan bilim heyeti tarafından detaylarıyla belgelenmiştir. Mehmet Öztürk’ün eserinde belirttiği üzere yapılan en doğru Oğuzhan Boy Cetveli ünlü tarihçi ve bilim adamı Reşidüddin’in ünlü eseri Cami-üt Tevarih isimli eserindeki boy cetvelidir. (252)
Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı’da İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi isimli eserinin 87. sayfasında bu Türkmen gruplarının dışında Oğuz boylarından Kayılar’ın da Konya, Ankara, Denizli, Selçuk, Afyon ve Kozan’ın yanı sıra Isparta’ya yerleştiklerinden bahsediyor. Bu bir anlamda Anadolu’daki nüfusun kayda değer bölümünü, Oğuz Boyu mensuplarının teşkil ettiğini göstermektedir. Anadolu’da mevcut bulunan Oğuz gruplarına bağlı cemaatlerin hangi bölgelerde yaşadıkları şu şekilde verilmiştir;
Eğirdir Kazası: Akdağ Cema’ati, Aksaklar Bölüğü, Arap Cema’ati, Çepel-i Karamanlu Cema’ati, Çobansa (Salihlü) Cema’ati, Eşeklü Cema’ati, Firûzlu Cema’ati, Kara Halillü Cema’ati, Karacaoğlu Obası Bölüğü, Karacalu Cema’ati, Karamanlu Cema’ati, Karkın Cemaati, Kasım oğlu Bölüğü, Kızıllu Cema’ati, Kopranlu Cema’ati, Kumral Cema’ati, Kundanlu Cema’ati, Murad Bölüğü, Namraş Cema’ati, Salihlü Cema’ati, Saruhan cema’ati, Şeyh Hasan cema’ati, Temür Bölüğü, Yavdaş Cema’ati, Yuvaoğlu Cema’ati, Bozlu Bölüğü. Yalvaç Kazası: Kara Kuzulu Bölüğü, Karakuzulu Cema’ati, Şarvan Bölüğü, Bozlu Bölüğü.
Bu durumda Isparta iline bağlı Eğirdür kazasında 19 cema’at ve 6 bölük, Yalvaç kazasında da 1 cemâ’at, 3 bölük bulunmaktadır. Yörük ve Türkmen grupları kategorisine cemaat ve hane olarak baktığımızda Hamid ve Uluborlu’da 8 cemaat ve 84 hane 185 mücerred Uluborlu yörükleri, Hamid Eğirdir’de de 185 cemaat, 3480 hane ve 1237 mücerred Yenişehir yörükleri. (253)
Hamid Livası genelindeki Oğuz boylarına mensup cemaatler de şunlardır: Kayı Boyu’nun Oğuz Grubu’ndan Bozok Gün Han Oğulları, Avşar, Beğdili, Karkın boyundan Bozok Yıldız Han Oğulları, Döğer, Yazır ve Yaparlı boyundan Bozok Ay Han Oğulları, Bayındır ve Çavundur boyundan Üçok Gökhan Oğulları, Salur, Eymür, Yüreğir ve İğdir boyundan Üçok Dağ Han Oğulları, Büğdüz boyundan Üçok Deniz Han Oğulları, Varsak
boyundan Üçok ve Barak boyundan Türkmen.
Bütün bu türlü kayıtların bizlere kadar ulaşmasını sağlayanlar ise livalarda il yazıcıları, kazalarda kadılar ve köylerde de naibler olmuştur. 1530 tarihli arşiv kayıtlarında Hamid Livası İl-Yazıcısı olarak görünen kişi Sarı Seydi isimli kişidir. Bunların yanı sıra eşref kesiminden de İshak Paşa ile Sökük Sayan Baba adında zatlar vardır.
Esasen Yörük aşiretleri, Osmanlı Devleti’ne önemli ve akılcı bir iskân siyaseti yürüttürecek kadar çoktur. Osmanlı devleti arşivlerinde YörükanTaifesi olarak ele alınan Yörük’lerden bazıları; Eski Yürük, Töngüçlü, Karakeçili, Kötekli, Hacıheseli, Karahaculu (Anamaslu), Karakoyunlu, Sarıhabalı, Karsavurdan Adıgüzelli, Coşlu, Recepli gibi Yörük aşiretleridir. Şarkikaraağaç ve köylerine bunlardan yerleşenler öncelikle Sarıkeçili, Saçıkaralı, Haytalar ve Tırtar, Honamlı, Ötkünlü, Hacımemetli, Solaklı, Elekli ve Hacı Ceceli aşiretleri olmuştur.
Sarıkeçili’nin yaylak yeri Anamas Üç Kuyular, İskân yeri Şarkikaraağaç Yeniköy Köyü’dür. Hacıceceli ve Elekli olmak üzere iki aşireti bulunan Honamlı’nın genel yaylak yeri Anamas ve Sultandağları’dır. Gedikli’de iskân etmişlerdir. Yaylak yeri Anamas Çiçeklidağı yöresi olan Ötkünlü ve Hacımemetli’nin yerleşim yeri de Şarkikaraağaç Gedikli Köyü’dür.
Saçıkaralı’nın yaylak yeri Şarkikaraağaç Fele ve Aşağı Kışla, iskân yeri Serik Deniz Tepesi ve Şarkikaraağaç Yeniköy’dür. Haytalar’ın yaylak yeri Anamas Söbüova Sorkun yaylaları, iskân yeri Antalya Aksu civarıyla Yalvaç Taşevi ve Yeniköy’dür. 1904’ten önce Şarkikaraağaç köylerine yerleşenler 1904 sayımında bu ilçe nüfusuna yazılmışlardır.
Bir misal verecek olursak 1955 tarihli Çeltek Köyü Evlenme Defteri 19. sayfada kaydı bulunan Ali Arslan-Emine Arslan çiftinin daha evvelce oturdukları adres olarak Antalya Kötekli Köyü görünmektedir. Solaklı’nın yaylak yeri Anamas Dumanlı, iskân yeri Beyşehir, Manavgat Çakış Köyü ve Şarkikaraağaç Yeniköy’dür. Tırtar’ın yaylak yeri Şarkikaraağaç Yenicekale civarı, İskân yeri Yeniköy ve Yalvaç Tırtar köyleridir.
Yeri gelmişken yaylacılık konusuna da kısaca değinelim. Şarkikaraağaç’ta yayla denilince daha ziyade Anamaslar’ın Beyşehir gölüne bakan yüzü akla gelir. Belceğiz ovasından başlayarak Yenişar Bademli’ye kadar devam eden şeritte yayla olarak kullanılabilecek geniş bir arazi mevcuttur.
Bu şeridi de zamanın konar-göçer Yörükleriyle yerlileri yayla olarak kullanmışlar ve sayısı en az 200-300’leri bulan kalabalık sürülerini buralarda otlatmışlardır.
Sülâle büyüğümüz Yekdiğinli Hasan için de, geride kalan bir bağlantıyı belirtmek adına Konya’nın Beykonak kasabasına bağlı Hotamış karyesindeki sayıca fazla ve içlerinde Hasan Çavuşlar’ın da bulunduğu yaylalara bir göz atmakta fayda var.
İşte XVIII. asırdan bugüne kalan ve halen hayvancılık yapılan Hotamış yaylaları: Yıldızlar’ın Yayla, Hacı Ferziler’in Yayla, Kara Yusuflar’ın Yayla, Terkenler’in Yayla, Borazanlar’ın Yayla, Sungurbey Yaylası, Abaz Yaylası, Hüsnüler’in Yayla, Topal Galipler’in Yayla, Pireler’in Yayla, Kadir Hoca'nın Yayla, Karaböcüler’in Yayla, Hasan Çavuşlar'ın Yayla.
Şarkikaraağaç’ta Göçer yörüklerinin yoğun olduğu iki önemli yer, 1520 tarihli ve 438 numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri’ndeki Osmanlı Arşivi kayıtlarında görülmeyen Yeniköy ve Gedikli’dir. Bunlardan ancak 20. asrın başlarında kurulan Yeniköy, sonradan Sürütme, Karayaka, Gedikli ve Armutlu gibi yerlerden göç alır. Yeniköy’ün bu tarihlerde kurulduğuna işaret Yekdiğinli Hasan oğlu dedem İbrahim Çavuş’a ait evin köydeki
çekirdek evlerden oluşudur ki bu ev, halen Yeniköy’ün en merkezi noktasındadır. Aynı zamanda köydeki tek câminin arsası da babam Mustafa Yalçınkaya tarafından verilmiştir. Yeniköy’e yeni yerleşim yeri olmasından dolayı Saçıkaralı, Sarıkeçili, Solaklı, Haytalar ve Tırtar’lar, Gedikli’ye ise Honamlı, Ötükenli-Hacımemetli, Elekli ve Hacı Ceceli Yörük aşiretleri yerleşmiştir. Hattâ göçer adabına düşkün olan yörüklerin yeni Gedikli’deki aşiretinden tarihi çok eski Karayaka’ya bile, Bekir ve Süleyman Gündüz gibi kardeşlerin göçleri mevzuubahistir.
_________________________________________________________________________
Kaynak: 249-Faruk Sümer, Oğuzlar, Ank. 1967, s. 450; Yusuf Halaçoğlu, a.g.e, s. 28
250-Yusuf Halaçoğlu, a.g.e, s. 29
251- İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ankara 1977, s. 203; MAD nu. 8458, s. 324
252-Mehmet Öztürk, a.g.e, s. 54
253-MAD nu. 9956, s. 268; 11-Y.Halaçoğlu, Türkiye’nin Derin Kökleri Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, İst. 2010, s. 93-97
Yeniköy’lülerin lâkablı ahalisi ve Kara’nın kutsallığı
Yeniköy ahalisinin lâkabları bizi Türkmenler’in isim geleneğine götürecek derecede eskilik gösteriyor. Yeniköy Köyü’ne yerleşen yörüklerin bugünkü mevcut sülâleleri; Gedeler, Gırnatacı Durmuş Aliler, Muratlar, Mustafa Aliler, Karaveliler, Göcenler, Delioğlanlar, Gözeller, Hacerler, Çolaklar, Topallar, Karabıçaklar, Dodaklar, Gere Osmanlar, Çobanların Bayramlar, Babo Dayılar, Döndü’nün Mehmetler, Köleler, İbililer, Nasuhlar, Sarı Dayılar, Koca Mustafalar, Kolağasılar, Ali Onbaşılar, Bekçi Ahmetler, İltirler, Galipler, Kürtler, Hacı Yusuflar, Sağır Seferler, Danacılar gibi isimlerden müteşekkildir.
Kara-ağaç ve Kara-yaka’nın ‘kara’sına bir açıklık getirmek gerekirse; Anadolu’daki aşiretler içinde Keçili ismini kullanan oymaklar vardı. Bunların arasında Karakeçili en başta gelmekteydi. Ayrıca Kızılkeçili, Sarıkeçili, Akkeçili, -tabii Akkuzulu da-, kuzuların ve keçilerin renginden dolayı kullanılan isimlerdi. Karakeçililer’e gelince, Kara, Türkler’in mukaddes saydığı bir renktir. Nitekim Dokuz Oğuzlar’ın bayrakları kara idi. Büyük Türk Kumandanı Horasanlı Ebu Müslim’in bayrağı da karaydı. Kara bayraklı, kara elbiseli olan ordusuna da ‘Karalı Askerler’ denilmekteydi. Oğuz Han’ın 24 boyundan birinin adı da ‘Karaevli’dir. Zira ‘kara’ kutluluğunu Türkler’in eski dinlerinden almıştır. Gerçekten de Altay Türkleri’nde geçen Karahan, yedi kat göğün üst tabakasında oturan ve dünyanın mukadderatını tâyin eden Tanrı’nın ismi idi. (254)
Kara mukaddesatı; Karakurum, Karakum, Kara Balgasun, Karaşar, Karategin, Karabağ, Karakoyunlu, Kara Tekeli, Karalı, Kara Eşmelü, Karahisar, Karagündüzlü, Kara Hacılu, Kara Avşar, Karaağaç, Karadeniz, Kara Hamzalu, Kara Kocalar, Karaca Kürd, Karamuklu, Kara Şeyhlü, Karatay, Kara Yürük v.s. gibi değişik isimlerde mevcuttur. Bu bakımdan Şarkikaraağaç da, onun köyü Karayaka da bir isim mukaddesatını dillendiriyorlar.
Dönemleri itibariyle Isparta’da nüfus
Yakın tarih içinde Isparta, Anadolu Selçuklu Devleti’nin tarih sahnesinden silinmesiyle, Osmanlı Devleti’nin tesis ettiği Anadolu Eyaleti’ndeki sancaklar arasına katılan Hamidoğulları Beyliği’nin (1280) Hamid namıyla İl’i yapılır.
1891'de Hamid, ‘mâmur, şen bayındır’ manasına gelen âbâd ek adını alarak Hamidâbâd olarak değiştirilir. Osmanlı Devleti’ndeki nüfus sayımına gelince, bu konuda XIX. yüzyıla kadar bir sayım gerçekleşmiyor. XVI. yüzyıla ait veriler, genellikle vergi mükellefi olan hane, bennak, mücerred ile vergi mükellefi olmayan, yani muaf olan muhassıl, hatib, imam, âma, malul, pir-i fani vs. gibi kişileri içine almaktadır. (255)
Buradaki kayıtlarda her yerin meskûnları, bir hanede bir kişi verilmek suretiyle kayda alınmışlardır. Dolayısıyla her hane nüfusu, araştırmacıların ittifak ettiği 5 bireyle ve nüfusaimamların eklenmesiyle hesaplanan nüfustur. Prof. Halil İnalcık defterlerde çift veya nimçit olarak kaydolunan kimselerin de umumiyetle bir hane reisi sayıldığını belirtiyor. (256)
XIX. yüzyıl Osmanlı’sında ise ilk nüfus sayımı 1831’de ele alınırken, 1881-82 ve 1893 tarihlerinde de sayımlar yapılmıştır. Bu genel nüfus sayımlarında Hamidâbâd Sancağı’nın ili olarak görülen Isparta’nın bir yıl sonraki 1894 sayımlarında ise Konya'ya bağlandığından adını görememekteyiz. Bu durum 1919’da Konya'dan ayrılıncaya kadar da devam eder. 1922 yılında Hamidâbâd adı Isparta olarak değiştirildikten sonra tekrar il yapılır. Bütün süreci göz önüne aldığımızda Isparta, Hamid (Liva) Sancağı’na 91 yıl boyunca İl’lik yapmış ve Hamid’in adını taşımıştır.
Isparta’nın, Hamid Sancağı’nın ili durumunda iken sahib olduğu nüfusu daha sonraki yıllarda koruyamadığı görülüyor. Öyle ki Osmanlı’da 1831’de ilk defa yapılan ve kadınların da ilk defa sayıldığı nüfus işleminde Isparta’nın nüfusu neredeyse Eğirdir ve Yalvaç ile eşit gibidir. Isparta’da nüfus 6310 iken Kara-ağaç’ta nüfus 4987, Eğirdir’de de 4259’dur. Yalvaç ise 7930’luk nüfusuyla Isparta’dan daha önlerde seyrediyor. Hattâ İl’i olmasına rağmen kazası durumundaki Kara-ağaç’i Gölhisar bile 10462 nüfusuyla Isparta’dan çok çok fazla nüfusa sahibtir. Bu tarihte diğer yerlerden Parlu’da 2038, Afşar’da 2258, Hoyran’da 1060, Uluborlu’da 4960, Bedle’de 1058, Agros’ta 2007, Gûnan’da 631, Keçiborlu’da 1813, Ağlasun’da 2168, İncir’de 411, Kemerhamid’de 1321, Karaağaç-i Gölhisar’da 10462, Tefenni ve Siroz’da 1879, İbrale ve Boyce’de 2498, Gülhisar’da 4248 ve Gökünük’te de
1843’tür. Ayrıca Burdur’da da 8505 Müslüman nüfus ve 683 reaya, Denizli’de 7487 Müslüman nüfus ve 358 reaya, Honaz’da 2.502 Müslüman nüfus ve 65 reaya, Ezine-i Lazkiye’de 5652 Müslüman nüfus ve 155 reaya ve Ezine-i Çarşamba’da da 4254 Müslüman nüfus ve 7 reaya olmak üzere Hamid Sancağı’nda (Isparta) yekûn 92541 Müslüman ve 1268 de reaya nüfus görünmektedir. (257)
1877-78 tarihinde Eğirdir, Uluborlu, Yalvaç ve Karaağaç’ı içine alan Hamid’in nüfusu 52649 ve binaları da 17702’dir. (258)
|
Hamitabat (Isparta) Sancak
(1881-1882-1893)
İdari Bölge Müslümanlar Rumlar Ermeniler
Kadın Erkek Kadın Erkek Erkek Kadın
Isparta : 21.878 21.683 2.265 2.259 300 319
Uluborlu : 7.636 6.697 421 392 - -
Yalvaç : 12.919 12.720 - - - -
Karaağaç: 10.203 9.974 - - - -
Eğirdir : 9.803 9.884 678 657 - -
Toplam : 62.439 60.858 3.372 3.308 300 319
Ermeni, Bulgar ve Katolik gibi nüfus bulunmamaktadır.
|
1881/82-1883 Osmanlı Genel Nüfusu’na göre yine Isparta pek fazla bir nüfusa sahib değildir. Bu tarihlerde Isparta’nın Müslüman kadın nüfusu: 21.878, Müslüman erkek nüfusu: 21683, Rum kadın: 2265, Rum erkek 2259 ve Ermeni kadın: 300, Ermeni erkek: 319’dur. 429 Rum kadın ile 392 Rum erkeğin bulunduğu Uluborlu’da ise Müslüman kadın: 7.636, Müslüman erkek de 12720’dir. Eğirdir’deki Müslüman kadın sayısı 9803, Müslüman erkek sayısı da 9884 olup 678 kadın Rum ve 657 de erkek Rum’dur. Rum ve Ermeni nüfusun bulunmadığı iki yerleşim yerinden Yalvaç’ta Müslüman kadın 12919, Müslüman erkek 12720 iken Kara-ağaç’ta da Müslüman kadın 10.203 ve Müslüman erkek de 9.974’tür. (259)
Burada bizim dikkatimizi çeken husus; 1831’de Kara-ağaç’ta görülen 4987 tutarındaki -gayet az- nüfus, 1881/82-1883 tarihli Osmanlı Genel Nüfusu sayımında 20177’e çıkmıştır. Halbuki 1530’da Kara-ağaç (nüfusu 3120) merkezi sayım esasına göre 15850 nüfuslu köyleriyle (ki buna diğer nimçid, imam vs. dahil değil) birlikte 18970 nüfuslu iken 300 yılda nasıl oluyor da artacağı yerde 4.987’e düşüyor ve neredeyse 4 misli geriliyor? Öte yandan 1831’deki 4987’lik nüfus yine 4 misli artarak 50 yıllık bir süreçte 20177’e çıkıyor? 1530’da sayıma esas kayıtlarda köylerin nüfusu hane esasıyla şehir merkezinden ayrı, müstakil görülürken 1831’de bu durum değişmiş ve köyler merkeze dahil edilerek sayım gerçekleştirilmiştir. Bu hususun bile 1831 merkezli sayımlarını etkilememesi oldukça düşündürücüdür.
____________________________________________________________
Kaynak: 254-Yusuf Halaçoğlu, Osmanlı Kimliği ve Aşiretler, s. 111-112; İ.Hakkı Konyalı,
Karacabey Mamuresi Vakfıyesi, Tarihi ve Diğer Eserleri, İst. 1943, s. 117-127
255-Prof. Kemal H.Karpat, Osmanlı Devleti Nüfusu, İst. 2010, s. 235-236; Memalik-i Mahrusa-i
Şahanede 1247 Senesinde Mevcut olan Nüfus Defteri, İst. Üniversitesi, Ms. Kat, D-8, No: 8867
256-Halil İnalcık, Raiyet Rüsûmu. s. 583Isparta 1894 yılındaki genel sayımlarda görülmüyor.
Zira daha önce de bahsettiğimiz üzere Konya şehrine bağlıdır. Konya’nın 1896’daki 897212 ve 1897’deki 942697’lik toplam nüfuslarını göz önüne aldığımızda, bunda, kendisine bağlanan Isparta’nın katkısı hiç de azımsanmayacak derecededir. Tekrar Konya’dan ayrılıp il yapılan Isparta’nın 1906 yılı
sayımlarındaki Müslüman kadın nüfusu 72491 ve Müslüman erkek nüfusu 73622’dir. Bu tarihte ilde ayrıca 408’i kadın ve 460’ı erkek olmak üzere 868 kadar Ermeni nüfus vardır.(260) 1914 yılındaki sayımda 15. Bölge olarak değerlendirilen Konya’ya bağlı olarak Isparta’nın nüfus durumu ise; B. Isparta’da Müslüman: 46698, Rum: 6648, Ermeni: 1119, A. Burdur’da Müslüman: 54032, Rum: 2783, Ermeni: 1271, Tefenni’de Müslüman: 27671, Rum: 86, Ermeni: 24, Uluborlu’da Müslüman: 19367, Rum: 1278, Ermeni: 5, Eğirdir’de Müslüman: 27020, Rum: 2982, Kara-ağaç’ta Müslüman: 25743, Rum: 10, Yalvaç’ta Müslüman: 29919, Rum: 9 ve Ermeni 10 şeklindedir. (261)
Prof. Karpat’ın Osmanlı Genel Nüfusu kayıtlarına göre bir mukayese yapmamız gerekirse kurulduğu 1300’lü yıllarda kendisinin 380 bin nüfusu bulunan Hamidoğulları Beyliği’nin Isparta merkezli nüfusu 1831’deki sayımlarda büyük bir düşüşle 93809 görülürken, Teke (Antalya) Kolu’nun (Teke Sancak) nüfusu da sadece 35839 kadardır. Bu nüfusun dağılışı ise Müslüman nüfus olarak şöyledir; Antalya kasabası 2879, Antalya köyler 1963, İstanos nahiyesi 5033, Elmalı 4735, Kaş 2933, Kalkat 1672, Finike 1307, Eğridir ve Kaddıç 1893, Serik, Başkonak, Karaveliler (n) ve Has 2110, Bucak ve Germiye 1724, Kızılkaya 942’dir. Bu nüfusa ek olarak ayrıca 961 Göçmen, 7148 Aşiret, 539 da Alevi guruptan Tahtacı ve Abdallar vardır. Bu durumda 1831’deki Hamid Sancağı’nın toplam nüfusu 129648’dir.
Bir önemli hususu burada belirtmek gerekirse, Hamidoğulları Sancağı’nın İl’i durumunu uzun yıllar Hamidâbâd olarak koruyan ve 1922 yılında Hamidâbâd adı değiştirildikten sonra, ilyapılıp Isparta adını alan bu şehrin merkezlik yaptığı Burdur ve Denizli gibi şehirler, kendine ayrılan yerleşim yerleriyle birlikte vilâyet olduklarında Hamid Sancağı’ndan yüzbinleri bulan
nüfusu da kendilerine çekmişlerdir. Bunun bir göstergesi de 1906’daki sayımlarda Konya nüfusu içinde görülen Burdur’un Müslüman kadın erkek 73180, 2622 Rum ve 1156 Ermeni
ile toplam 76958, Denizli’nin de Müslüman kadın erkek 250288, 3397 Rum ve 630 Ermeni nüfusunun olmasıdır. Bütün bu bölünmeler Hamidoğulları’nın nüfus bakımından daralmasına sebebiyet vermişlerdir.
Tarihçilerin kaynak kayıtlarına geçen bir husus daha vardır ki genellikle Osmanlı’da ilk nüfus sayımının 1831’de yapıldığı söylenegelmiştir. Osmanlı Genel Nüfusu hakkında dikkate almamız gereken çok önemli bir istatistikî çalışma yapan Prof. Kemal H.Karpat bize, Prof. Niyazi Karal’ın tesbitleri itibariyle, 1831 yılında ortaya konan ayrı ayrı yüzlerce defterin esası, ”1247 senesinde memalik-i mahrusa-i şahanede mevcut nüfus defteri (Yüce Allah tarafından korunan imparatorluğun) 1247 yılındaki nüfus defteri (262) olarak bir özet defterdir. Niyazi Karal bu defterden İstanbul Üniversitesi İstatistik Defteri B-29 diye bahseder” bilgisini veriyor ve “1831 sayımı 19. yüzyılda yapılmış ilk sayım olarak tanımlanmakla birlikte neredeyse iki yüz yıllık aradan sonra bu adlandırmanın ne derece doğru olduğu kuşkuludur” diyor. (263)
________________________________________
Kaynak: 257-Kemal H.Karpat, s. 235-236-254
258-Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 298-300
259-Kemal Karpat, a.g.e, s. 300-304
260-Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 340
261-Prof. Kemal H.Karpat, a.g.e, s. 380-381
262-Niyazi Karal, İÜKTYD-8/8S67 (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, İstatistik Defteri,B-29)
263-K.H.Karpat, a.g.e, s. 62-63
